ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

Ο Τζον Χίλαρυ είναι Εκτελεστικός Διευθυντής της οργάνωσης War on Want. Τα κείμενά του, δημοσιευμένα κατά την προηγούμενη εικοσαετία, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων εμπορίου και επενδύσεων. Το 2013 ανακηρύχθηκε Επίτιμος Καθηγητής της Σχολής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Νόττινχαμ. Το καινούργιο του βιβλίο The Poverty of Capitalism: Economic Meltdown and the Struggle for What Comes Next (Η Φτώχεια του Καπιταλισμού: Οικονομική Κατάρρευ- ση και η Μάχη για την Επόμενη Μέρα) εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Pluto Press τον Οκτώβριο του 2013.

John Hilary

ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΗ

ΧΑΡΤΑ

 ΕΤΑΙΡΙΚΗ

 ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

 ΣΧΕΣΗ

ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ,

 ΕΜΠΟΡΙΟΥ

 ΚΑΤΑΛΥΣΗ

ΚΑΙ

ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

Απρίλιος 2015

Πρόλογος 2015

Οταν κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση αυτού του μικρού βιβλίου την άνοιξη του 2014, λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν προβλ-ψει ότι το TTIP θα γινόταν σύντομα ένα από τα πιο καυτά πολιτικά θέματα στην Ευρώπη. Ένα χρόνο μετά, το βιβλιαράκι έχει τυπωθεί σε εννιά ευ- ρωπαϊκές γλώσσες και διανεμήθηκε σε δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα, ενώ ακόμα περισσότερες χιλιάδες ανθρώπων έχουν κατεβάσει το κείμενο από το διαδίκτυο.1 Το ίδιο το TTIP έχει γίνει βασικό πολιτικό θέμα σε πολλές χώρες, με το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από την πλευρά των ΜΜΕ να τροφοδοτείται από τον φόβο του κοινού σχετικά με τους ουσιαστικούς κινδύνους που θα επιφέρει η συμφωνία.

Οι ανησυχίες που περιγράφονται σε αυτό το βιβλιαράκι παραμένουν το ίδιο βάσιμες σήμερα όσο και όταν πρωτοεκδόθηκε, δεδομένου ότι ο κεντρικός σχεδιασμός του ίδιου του TTIP παραμένει αναλλοίωτος. Για τον λόγο αυτό, το αρχικό κείμενο αναπαράγεται εδώ ακριβώς όπως πριν, συμπεριλαμβα- νομένων όλων των σημειώσεων, έτσι ώστε να παρέχει στους αναγνώστες πρόσβαση στις πρωτογενείς πηγές στις οποίες βασίζεται η ανάλυση. Ωστό- σο, έχουν υπάρξει πολιτικές εξελίξεις τον προηγούμενο χρόνο που βοηθούν να κατανοήσουμε το πλήρες νόημα του TTIP και τις πιθανές επιπτώσεις του στην κοινωνία και το περιβάλλον. Αυτός ο πρόλογος σκιαγραφεί αυτές τις εξελίξεις, ξανά με αναφορά στις πρωτογενείς πηγές, έτσι ώστε οι αναγνώ- στες να έχουν όλη την γκάμα των εργαλείων που τους χρειάζεται για να αξι- ολογήσουν την απειλή την οποία συνιστά το TTIP.

1. TTIP: Η παρούσα κατάσταση

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνέχισαν να συναντι- ούνται σε αλλεπάλληλους κύκλους διαπραγματεύσεων για το TTIP κατά τη διάρκεια του 2014, πότε στις Βρυξέλλες και πότε στην Ουάσιγκτον. Και οι δύο πλευρές έχουν παραδεχτεί ότι η πρόοδος στις συνομιλίες είναι άνι- ση, με ιδιαίτερες δυσκολίες στην ατζέντα που αφορά την απορρύθμιση, η

1. Το βιβλιαράκι μπορείτε να το κατεβάσετε ελεύθερα από το διαδίκτυο σε όλες τις γλώσσες (προς το παρόν διατίθεται στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ελ- ληνικά, τα ιταλικά, τα πορτογαλικά, τα σλοβένικα, τα ισπανικά, τα βουλγάρικα και τα σουηδικά): http://rosalux.gr/publication/diatlantiki-etairiki-shesi-emporioy- kai-ependyseon-ttip.

οποία βρίσκεται στην καρδιά του TTIP. Σημειώνοντας ότι οι διαπραγματεύ- σεις απειλούνταν ήδη από την αντίδραση του κόσμου που εκδηλώθηκε εξαιρετικά σφοδρά, οι ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να διοχετεύσουν μια αίσθηση κατεπείγοντος στις συνομιλίες κατά τη συνάντησή τους με τον Μπαράκ Ομπάμα στη σύνοδο των G20 στο Μπρισμπέιν τον Νοέμβριο του 2014, με τον βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον να μιλά για την ανάγκη να μπουν «προωθητές πυραύλων» στο TTIP. Κατ' ιδίαν πάντως, οι διαπραγματευτές φοβούνται πως θα χάσουν την αρχική προθεσμία ολο- κλήρωσης των συνομιλιών μέχρι το τέλος του 2015. Κάποιοι μάλιστα πα- ραδέχονται ότι αν χαθεί η ευκαιρία αυτή τη φορά, η σύναψη οποιασδήπο- τε συμφωνίας μπορεί να μετατεθεί για το 2017 ή και αργότερα.2

Μια νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε καθήκοντα την 1η Νοεμβρίου 2014, υπό την ηγεσία του πρώην πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ. Η θέση του αρμόδιου Επιτρόπου για το Εμπόριο ανατέθηκε στη Σουηδή Σεσίλια Μάλμστρεμ, της οποίας η τρίωρη ακροαματική διαδικασία ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αμαυρώθηκε όταν αποκαλύφθηκε ότι οι γραπτές απαντήσεις της για το TTIP παραποιήθηκαν από το ίδιο το γραφείο του Γιουνκέρ. Στη θέση της αυθεντικής δήλωσης της Μάλμστρεμ για το TTIP ότι «κανένας μηχανισμός επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτή και κράτους δεν θα αποτελέσει μέρος αυτής της συμφωνίας», η διορθωμέ- νη εκδοχή που στάλθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντικατέστησε μια σειρά από πιο συμφιλιωτικές δηλώσεις από τον ίδιο τον Γιουνκέρ.3 Μαζί με κάποιες αμήχανες αποκαλύψεις ότι το γραφείο της Μάλμστρεμ είχε προη- γουμένως έρθει σε επαφή με αξιωματούχους των ΗΠΑ που επιδίωκαν να αποδυναμώσουν τις μεταρρυθμίσεις για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων στην Ευρώπη, αυτό οδήγησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αρνηθεί την αυτόματη επικύρωσή της ως Επιτρόπου Εμπορίου. Η θέση της Μάλμστρεμ επικυρώθηκε αργότερα, αφότου ο διορισμός της τέθηκε σε ψηφοφορία στην Επιτροπή Εμπορίου του Κοινοβουλίου.

Στο μεταξύ, η απερχόμενη Επιτροπή έριξε ένα «πάρθιο βέλος», ανακοινώ- νοντας ότι είχε επιτυχώς ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για μια παράλ- ληλη συμφωνία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Καναδά, τη Συνολική Οι- κονομική και Εμπορική Συμφωνία (CETA). Αυτές οι συζητήσεις, που διεξά-

2. Shawn Donnan, «US-Europe trade deal stuck on launch pad», Financial Times, 16

Δεκεμβρίου 2014.

3. Valentina Pop, «Hearings blunder offers glimpse into Juncker’s working methods», EU Observer, 1 Οκτωβρίου 2014

.

γονταν από το 2009, είχαν ασχοληθεί με πολλές θεματικές που βρίσκονται επίσης υπό διαπραγμάτευση στο TTIP, και η CETA θεωρείται από πολλούς πρόβα για μια συμφωνία μεταξύ ΕΕ-ΗΠΑ. Παρά μια σειρά άλυτων θεμάτων μεταξύ κρατών-μελών της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που σχετίζο- νται με το σύστημα Επίλυσης Διαφορών μεταξύ Επενδυτή-Κράτους (ISDS) μέσα στη CETA, το συμπέρασμα των διαπραγματεύσεων ανακοινώθηκε σε μια τελετή στην Οττάβα στις 26 Σεπτεμβρίου του 2014. Το κείμενο της CETA υφίσταται αυτή τη στιγμή την επίσημη διαδικασία «νομικής επεξεργασίας» προτού παρουσιαστεί για επικύρωση αρχικά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβού- λιο στα τέλη του 2015 κι έπειτα, αν η CETA επιβεβαιωθεί ως «μεικτή» συμ- φωνία, και από τα εθνικά κοινοβούλια όλων των 28 κρατών-μελών της ΕΕ.4

Το ερώτημα εάν η CETA και το TTIP θα θεωρηθούν «μεικτές» συμφωνίες που απαιτούν επικύρωση σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο γιγαντώθη- κε στο τέλος του Οκτωβρίου 2014, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσι- σε να ζητήσει μια επίσημη άποψη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σχετικά με την αρμοδιότητά του να υπογράψει και να επικυρώσει την παράλληλη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ ΕΕ-Σιγκαπούρης. Οι διαπραγ- ματεύσεις που αφορούν το κεφάλαιο για τις επενδύσεις αυτής της συμφω- νίας ολοκληρώθηκαν νωρίτερα τον Οκτώβριο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύντομα ανακοίνωσε την πρόθεσή της να ζητήσει μια γνώμη ως προς το ποια στοιχεία εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ και απαι- τούν επιπρόσθετη επικύρωση από καθένα από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ.5

Η Επιτροπή είχε απογοητευτεί σε προηγούμενη φάση όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απέρριψε την πρότασή της να χειριστεί τις συμφωνίες ελεύθε- ρων συναλλαγών με το Περού και την Κολομβία σαν να εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ, και έχει αποδεχτεί ότι «είναι πιθανό ότι το TTIP θα θεωρηθεί από το Συμβούλιο ως μεικτή συμφωνία».6 Άσχετα από την τελική απόφαση του Δικαστηρίου, η Επιτροπή μπορεί ακόμα να θέσει σε ισχύ τις εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες της σε μια προαιρετική βάση, ακόμα και πριν από την πλήρη εθνική επικύρωση, όπως έχει κάνει

ήδη με τις συνθήκες της Ουκρανίας, του Περού και της Κολομβίας.

4. Το πλήρες κείμενο της CETA και των παραρτημάτων της (συνολικά 1.634 σελίδες) είναι πλέον διαθέσιμο στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: ec.europa.eu/ trade/policy/in-focus/ceta

5. «Singapore: The Commission to Request a Court of Justice Opinion on the trade deal», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 30 Οκτωβρίου 2014.

6. Επιστολή του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Maroš Šefčovič σε 20 ευρωπαϊκά κοινοβουλευτικά τμήματα. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 16 Οκτω- βρίου 2014.

2. Άρνηση για διαφάνεια και δημοκρατία

Η συνεχής έλλειψη διαφάνειας στις διαπραγματεύσεις του TTIP παραμέ- νει ένα μεγάλο εμπόδιο στη νομιμότητα κάθε μελλοντικής συμφωνίας. Επιπρόσθετα στην απαγόρευση δημόσιας πρόσβασης για 30 χρόνια στα διαπραγματευτικά έγγραφα που κρύβονται πίσω από το TTIP, όπως πε- ριγράφηκε στην πρώτη έκδοση αυτού του μικρού βιβλίου, μια επιτυχής αγωγή σχετικά με την Ελευθερία της Πληροφορίας αποκάλυψε τον Ιούνιο του 2014 πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε επίσης μπλοκάρει για πέντε χρό- νια οποιαδήποτε δημόσια πρόσβαση στα έγγραφα του TTIP, δεδομένης της «ευαίσθητης φύσης» του περιεχομένου τους.7 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε να ισχυριστεί ότι η δημοσίευση της διαπραγματευτικής της εντολής για το TTIP τον Οκτώβριο του 2014 ήταν ένα σημάδι της «αφοσί- ωσης της ΕΕ στη διαφάνεια», αλλά από τη στιγμή που το έγγραφο είχε ήδη κυκλοφορήσει δημόσια στο διαδίκτυο για παραπάνω από ένα χρόνο, η κίνηση απορρίφθηκε ευρέως ως ασήμαντη.8 Ομοίως, η δημιουργία από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μιας συμβουλευτικής ομάδας για το TTIP στις αρχές του 2014 καταδικάστηκε ως άσκηση στην αφομοίωση παρά στη διαφάνεια, δεδομένου ότι τα μέλη της απαγορεύεται να μοιρα- στούν μη δημόσιο υλικό με άτομα εκτός της ομάδας.9

Το μόνο διαθέσιμο κανάλι άμεσης λογοδοσίας στους θεσμούς της ΕΕ είναι η Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ECI), που απαιτεί μια επανεξέταση της επίσημης πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αν συγκεντρωθούν ένα εκατομμύριο υπογραφές από πολίτες της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων εθνικών ποσοστώσεων σε τουλάχιστον επτά κράτη-μέλη της ΕΕ) μέσα σε διάστημα ενός χρόνου. Τον Ιούλιο του 2014, μια ECI ενάντια στο TTIP και την CETA κατατέθηκε επίσημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την πρόθε- ση να αρχίσει τη συγκέντρωση υπογραφών τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, η Επιτροπή αρνήθηκε να καταχωρήσει την πρωτοβουλία, με το επιχείρημα ότι αποδεκτή θα γινόταν μόνο μια θετική ECI υπέρ και όχι κατά μιας συμ-

φωνίας για τις εμπορικές συναλλαγές.10 Η συγκέντρωση υπογραφών προ-

7. Επιστολή του Ντάνιελ Μαλάνι, επικεφαλής των διαπραγματεύσεων των ΗΠΑ για το TTIP, στον Iγνάθιο Γκαρθία Μπερθέρο, επικεφαλής των διαπραγματεύσεων της ΕΕ για το TTIP. Εκτελεστικό Γραφείο του Προέδρου, Ουάσινγκτον, 5 Ιουλίου 2013.

8. «TTIP: “Είμαι ευτυχής που οι κυβερνήσεις της ΕΕ αποφάσισαν να δημοσιοποιήσουν την εντολή διαπραγμάτευσης του TTIP” – λέει ο Ντε Χουχτ», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 9 Οκτωβρίου 2014.

9. «Transatlantic Trade & Investment Partnership (TTIP) Advisory Group: Terms of

Reference», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 27 Ιανουαρίου 2014.

10. «Your request for registration of a proposed citizens’ initiative entitled “STOP TTIP”», επιστολή της Γενικής Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κάθριν Ντέι στον Μίκαελ Έφλερ και άλλους διοργανωτές της ECI, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυ- ξέλλες, 10 Σεπτεμβρίου 2014.

χώρησε παρ' όλα αυτά, και μέσα σε χρόνο-ρεκόρ δύο μηνών ο στόχος του ενός εκατομμυρίου είχε ξεπεραστεί, με τις εθνικές ποσοστώσεις να έχουν επιτευχθεί στις απαραίτητες επτά χώρες (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυ- στρία, Φινλανδία, Λουξεμβούργο και Σλοβενία) και σε αρκετές ακόμα από τότε. Επιπλέον, στις 10 Νοεμβρίου 2014 η Συμμαχία Σταματήστε το TTIP κατέθεσε μήνυση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της απόρριψης της ECI από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως νομικά προβληματικής.

Η νέα αρμόδια Επίτροπος Εμπορίου, Σεσίλια Μάλμστρεμ, προσεκτική απέναντι στην ολοένα αυξανόμενη κριτική σχετικά με το αντιδημοκρα- τικό μητρώο της ΕΕ, διακήρυξε ότι θα έκανε μια «νέα αρχή», αφήνοντας ανοιχτές τις διαπραγματεύσεις για το TTIP σε δημόσιο έλεγχο.11 Αυτό συ- μπεριλάμβανε τη δημοσίευση οκτώ προτάσεων της ΕΕ για κείμενο που θα περιλαμβανόταν στη συμφωνία TTIP τον Ιανουάριο του 2015, και ένα σωρό έγγραφα με το ιστορικό, σχεδιασμένα για να δικαιολογήσουν το πώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χειρίστηκε τις διαπραγματεύσεις.12 Ωστόσο, η επί- σημη Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια, Έμιλι Ο Ράιλι, άσκησε έντονη κριτική στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αδυναμία της να ανταποκριθεί επαρκώς στις εκκλήσεις της για μεγαλύτερη διαφάνεια στο TTIP, τόσο με την παρε- μπόδιση δημόσιας πρόσβασης στα πιο σημαντικά έγγραφα, συγκεκριμέ- να τα ενοποιημένα κείμενα που θα σχηματίσουν την ουσία της ίδιας της συμφωνίας, αλλά και αδυνατώντας να δημοσιεύσει μια πλήρη λίστα όλων των υπαρχόντων δημόσιων και μη δημόσιων εγγράφων που σχετίζονται με τις διαπραγματεύσεις.13 Συν τοις άλλοις, ενώ οι Ευρωβουλευτές τώρα θα έχουν πρόσβαση σε περισσότερα έγγραφα για το TTIP, αυτή η πρόσβαση θα περιοριστεί σε ειδικά αναγνωστήρια όπου δεν επιτρέπονται κάμερες, τηλέφωνα ή άλλος εξοπλισμός μαγνητοσκόπησης. Για άλλη μια φορά, η απαγόρευση κάθε διάχυσης της πληροφορίας έξω από αυτούς τους χώ- ρους καθιστά κάτι τέτοιο περισσότερο μια άσκηση στην αφομοίωση παρά

μια κίνηση προς τη διαφάνεια.

11. «Communication to the Commission concerning transparency in TTIP negotia- tions», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Στρασβούργο, 25 Νοεμβρίου 2014.

12. Όλα διαθέσιμα στο πόρταλ της ΕΕ για το TTIP: http://ec.europa.eu/trade/policy/

in-focus/ttip.

13. «Ombudsman: “Further steps to increase TTIP transparency necessary”», European

Ombudsman, Βρυξέλλες, 7 Ιανουαρίου 2015

.

3. Αρνητικές οικονομικές και εργασιακές επιπτώσεις

Οι αρχικοί ισχυρισμοί από υπέρμαχους του TTIP ότι η συμφωνία θα ήταν καλά νέα για τις εργαζόμενες οικογένειες τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ έχουν τώρα απορριφθεί ως ανυπόστατοι από τους πλέον σοβαρούς οικο- νομικούς σχολιαστές. Αρκετές μελέτες έχουν εκθέσει το οικονομετρικό υπόδειγμα πίσω από τις εκτιμήσεις των επιπτώσεων υπέρ του TTIP, κρί- νοντάς το απλουστευτικό, και σημειώνουν ότι έχει αποτύχει παταγωδώς να προβλέψει πραγματικά αποτελέσματα από προηγούμενες συνθήκες, όπως η Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών (NAFTA).14

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι μέσα στην ΕΕ έχουν αποστασιοποιηθεί από τα νούμερα των επικεφαλίδων των επίσημων εκτιμήσεων επιπτώσεων που παρουσιάστηκαν από το Κέντρο για την Έρευνα Οικονομικής Πολιτικής, ενώ ο αναγνωρισμένος οικονομολόγος εμπορίου Τζαγκντίς Μπαγκουάτι απέρριψε τις εκτιμήσεις για μελλοντική ανάπτυξη του εμπορίου και του ΑΕΠ ως «απλώς γνώμες».15 Στη θέση των διαβεβαιώσεων των πολιτικών ότι όλοι θα επωφεληθούν από μια συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ υπάρχει τώρα μια πιο ρεαλιστική αναγνώριση ότι το TTIP θα έχει νικητές και ηττημένους, όπως κάθε άλλη εμπορική συμφωνία.

Ειδικότερα, η απειλή που αποτελεί το TTIP για τις εργαζόμενες οικογένειες έχει υπογραμμιστεί από την αποκάλυψη ότι η επίσημη εκτίμηση επιπτώ- σεων που ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά την έναρξη των δια- πραγματεύσεων προέβλεπε την απώλεια τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου θέσεων εργασίας ως άμεσο αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης συμφωνίας με- ταξύ ΕΕ και ΗΠΑ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε να μην δημοσιοποιήσει αυτά τα ευρήματα, εξαιτίας του ότι η πλειοψηφία των θέσεων εργασίας που θα χαθούν –πάνω από 680.000– θα είναι στις χώρες της ΕΕ, ενώ στις ΗΠΑ θα υπάρξουν επίσης απώλειες τουλάχιστον 325.000 θέσεων εργασί-

14. Ferdi De Ville και Gabriel Siles-Brügge, «The EU-US Transatlantic Trade and Invest- ment Partnership and the Role of Trade Impact Assessments: Managing Fictional Expectations», κείμενο που παρουσιάστηκε στο 55ο Ετήσιο Συνέδριο της Ένωσης Διεθνών Σπουδών, Tορόντο, 26-29 Μαρτίου 2014. Assessing the Claimed Benefits of the Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), Austrian Foundation for Development Research, Βιέννη, Απρίλιος 2014. Jan-Augustin Grumiller, «Ex-ante versus ex-post assessments of the economic benefits of Free Trade Agreements: lessons from the North American Free Trade Agreement (NAFTA)», Austrian Foun- dation for Development Research, Βιέννη, Μάιος 2014.

15. Το κείμενο της ηχογράφησης στην οποία ο καθηγητής Μπαγκουάτι δίνει συνέντευξη για το TTIP είναι διαθέσιμο στο www.wdr.de/tv/monitor/sendun- gen/2014/0130/freihandelsabkommen.php5.

ας, και παραπάνω από το διπλάσιο αν προχωρήσει μια «φιλόδοξη» συμ- φωνία TTIP.16 Μια πιο πρόσφατη έρευνα που βασίζεται σε εναλλακτική με- θοδολογία έχει επιβεβαιώσει την αναμενόμενη απώλεια περίπου 600.000 θέσεων εργασίας στην ΕΕ ως αποτέλεσμα του TTIP, όπως επίσης και σημα- ντική μείωση στο εργασιακό εισόδημα για εργαζόμενους στη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες βόρειες ευρωπαϊκές χώρες. Χρησιμοποιώντας το προτιμώμενο οικονομικό μοντέλο του ΟΗΕ για την εκτίμηση των επιπτώσεων των εμπορικών συναλλαγών, η έρευνα προβλέ- πει επίσης ότι το TTIP θα έχει ως αποτέλεσμα καθαρές απώλειες στις ευρω- παϊκές εξαγωγές και το ΑΕΠ, καθώς και μείωση των κυβερνητικών εσόδων σε όλες τις χώρες της ΕΕ.17

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιστράτευσε τις υπηρεσίες της ιδιωτικής συμ- βουλευτικής εταιρείας ερευνών Ecorys για να διεξάγει μια έρευνα για την εκτίμηση επιπτώσεων στη βιωσιμότητα, σχετικά με τις πιθανές οικονομι- κές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του TTIP. Το συμβόλαιο για την εκτίμηση ανατέθηκε στην Ecorys τον Δεκέμβριο του 2013 και η εταιρεία είχε προγραμματίσει να υποβάλει την τελική της έκθεση μέχρι το τέλος του 2014, «αρκετά πιο πριν από το τέλος της υποκείμενης δια- πραγμάτευσης και αρκούντως νωρίς ώστε να είναι ικανή να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων».18 Ωστόσο, τώρα ανακοινώθηκε ότι η τελική έκθεση θα αργήσει 12 ολόκληρους μήνες, μέχρι το τέλος του 2015, ώστε να εξα- σφαλιστεί ότι κανένα περίεργο εύρημα δεν θα μπορούσε να εμποδίσει τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων για το TTIP. Αντί να εκπληρώσει τον αρχι- κό στόχο που ήταν να ενημερώσει σχετικά με το περιεχόμενο των συζητή- σεων μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, η Ecorys έχει τώρα επανερμηνεύσει τους όρους της αναφοράς της, έτσι ώστε η εκτίμηση των επιπτώσεων βιωσιμότητας οφείλει μόνο να «έχει ολοκληρωθεί πριν από το τέλος των διαπραγματεύ- σεων», πολύ αργά δηλαδή για να κάνει οποιαδήποτε διαφορά.19

16. Ο πλήρης υπολογισμός της αρχικής εκτίμησης επιπτώσεων της ΕΕ διατίθεται στο

«TTIP: No Public Benefits, But Major Costs», War on Want, Λονδίνο, Σεπτέμβριος 2014.

17. Jeronim Capaldo, «The Trans-Atlantic Trade and Investment Partnership: Europe- an Disintegration, Unemployment and Instability», Tufts University, Μέντφορντ, Οκτώβριος 2014.

18. «Terms of reference related to a contract to provide a Trade Sustainability Impact Assessment (Trade SIA) in support of negotiations of a comprehensive trade and investment agreement between the European Union and the United States of America», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 24 Ιουλίου 2013, σ. 22.

19. «Update on the timeline of the study», Ecorys, trade-sia.com/ttip, 16 Δεκεμβρίου

2014.

4. Η απορρύθμιση στην καρδιά του TTIP

Ο κεντρικός στόχος του TTIP παραμένει η απομάκρυνση των ρυθμιστι- κών «εμποδίων» στις εμπορικές συναλλαγές, παρά το γεγονός ότι αυτές οι ρυθμίσεις αντιπροσωπεύουν μερικές από τις πιο σημαντικές προδιαγρα- φές ασφαλείας, προστατεύοντας τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Για αυτόν τον σκοπό, το TTIP ακόμα προσπαθεί να «εναρμονίσει» ρυθμιστικά καθεστώτα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ώστε να απομακρύνει ανεπιθύμητες απαγορεύσεις σε επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να υπονο- μεύονται οι υψηλότερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές στην Ευρώπη προκειμένου να διασφαλίζεται ρυθμιστική «συνεκτικότητα»,

«σύγκλιση» ή «ευθυγράμμιση» με τις ΗΠΑ. Απέναντι στη δημόσια αντίθεση σε μια τέτοια ατζέντα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εστιάσει στην πιθανότη- τα να εισαγάγει μια «αμοιβαία αναγνώριση» προϋποθέσεων μέσω του TTIP, προσδίδοντας έτσι ισοτιμία στο ρυθμιστικό καθεστώς των ΗΠΑ ακόμα και όταν είναι λιγότερο απαιτητικό από το ευρωπαϊκό ομόλογό του. Αυτό θα έβαζε τις ευρωπαϊκές εταιρείες σε άμεση μειονεκτική θέση απέναντι στους ανταγωνιστές τους στις ΗΠΑ, και θα οδηγούσε σε έναν αναπόφευκτο δια- γωνισμό προς το χειρότερο ως προς τις ρυθμιστικές προϋποθέσεις.

Τον Νοέμβριο του 2014, ως απάντηση σε μια αίτηση από την Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων (ENVI), το τμήμα χάραξης πολιτικής της ΕΕ δημοσίευσε μια μελέτη για οκτώ ευαίσθη- τους τομείς όπου υπάρχει ο φόβος ότι «οι διαπραγματεύσεις του TTIP θα υπονόμευαν επίπεδα προστασίας, και συγκεκριμένα της δημόσιας ζωής, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος». Οι οκτώ τομείς με τους οποίους κα- ταπιάνεται η μελέτη είναι τα φάρμακα, τα καλλυντικά, τα τρόφιμα, τα προϊ- όντα φυτοπροστασίας, τα νανοϋλικά, η κλωνοποίηση, οι πρώτες ύλες και τα μηχανοκίνητα οχήματα. Η έρευνα υπογράμμισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε καταδείξει την προθυμία της «να συμβιβαστεί» στις διαπραγματεύσεις του TTIP, και προειδοποίησε τους Ευρωβουλευτές ότι ως εκ τούτου θα μπο- ρούσαν να διαβρωθούν οι «ουσιαστικές ρυθμιστικές διαφορές» ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, η μελέτη έδειξε ότι οι δοκιμές καλλυντικών σε ζώα απαγορεύονται εντελώς στην ΕΕ και κανένα προϊόν ή συστατικό που έχει δοκιμαστεί σε ζώα δεν είναι αδειοδοτημένο για πώληση στην αγορά της ΕΕ. Στις ΗΠΑ, αντίθετα, οι εταιρείες είναι ελεύ-

θερες να επιδοθούν σε δοκιμές σε ζώα όπως επιθυμούν.20

20. ENVI Relevant Legislative Areas of the EU-US Trade and Investment Partnership Nego- tiations (TTIP), Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Βρυξέλλες, Νοέμβριος 2014.

Έγγραφα που διέρρευσαν κατά τη διάρκεια του περασμένου χρόνου έχουν τονίσει επιπλέον την απειλή αυτής της ατζέντας απορρύθμισης για συγκεκριμένους τομείς. Το προσχέδιο κεφαλαίου της ΕΕ για τα υγειονομι- κά και φυτοϋγειονομικά μέτρα (SPS), που διέρρευσε τον Ιούλιο του 2014, αποκαλύπτει πώς όλοι οι μελλοντικοί κανόνες για την ασφάλεια των τρο- φίμων θα υποταχθούν υπό το TTIP με στόχο την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών σε ζωντανά ζώα, φυτά και τροφή. Το προσχέδιο του κειμένου συμφωνεί να μην εφαρμόζονται οι επιθεωρήσεις στις εισαγωγές τροφίμων στα λιμάνια, επιτρέποντας την ελεύθερη διέλευση των ζωικών και φυτικών προϊόντων, στη βάση ότι οι προδιαγραφές ασφαλείας των ΗΠΑ θα πρέ- πει να θεωρούνται ισότιμες με της ΕΕ. Ομοίως, οι εθνικές αρχές θα χάσουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την εισαγωγή ζώων ή ζωικών προϊόντων από χώρες όπου υπάρχουν επιδημίες σοβαρών ασθενειών όπως η ΣΕΒ (Σπογ- γώδης Εγκεφαλοπάθεια Βοοειδών) ή η πανώλη των χοίρων, αρκεί οι εξα- γωγικές αρχές να δηλώνουν ότι οι ζώνες από τις οποίες έχουν έρθει τα ζώα είναι απαλλαγμένες από νόσους.21

Η διαρροή της πρότασης της ΕΕ για ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στην ενέρ- γεια και τις πρώτες ύλες στο TTIP δείχνει πόσο ζημιογόνα προς το περι- βάλλον θα είναι αυτή η συμφωνία, τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Με την κρίση στην Ουκρανία να συνεχίζεται, η ΕΕ ψάχνει ολοένα και πιο απελπισμένα να βρει εναλλακτικές πηγές πετρελαίου και αερίου έτσι ώστε να ελαττώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία, και οι αξιωματού- χοι των ΗΠΑ έχουν δείξει εξίσου πρόθυμοι να συζητήσουν την πιθανότητα το TTIP να γίνει ένα «οικονομικό ισοδύναμο του NATO», ώστε να απομονώ- σουν τη Ρωσία την ίδια στιγμή που θα αυξήσουν την αμυντική αντίσταση στην άνοδο των αναδυόμενων οικονομιών της Βραζιλίας, της Ινδίας και της Κίνας.22 Η ΕΕ έχει ζητήσει μια νομική δέσμευση στο TTIP που θα εξα- σφάλιζε αυτόματες άδειες για όλες τις μελλοντικές εξαγωγές αργού πετρε- λαίου και αερίου των ΗΠΑ στην Ευρώπη, προωθώντας έτσι μια μαζική αύ- ξηση στην εκμετάλλευση και τη μεταφορά πετρελαίου από τις καναδικές ασφαλτούχους άμμους και σχιστολιθικού φυσικού αερίου από υδραυλική

21. «TTIP – Sanitary and Phytosanitary Issues – Draft SPS Chapter», Σημείωση υπόψιν της Επιτροπής Εμπορικής Πολιτικής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 27 Ιουνίου

2014. Βλ. επίσης Steve Suppan, «Analysis of the draft Transatlantic Trade and In- vestment Partnership (TTIP) chapter on food safety, and animal and plant health issues (proposed by the European Commission, as of June 27, 2014)», Institute for Agriculture and Trade Policy, Μινεάπολη, Ιούλιος 2014.

22. «US Ambassador: Beyond growth, TTIP must happen for geostrategic reasons», EurActiv, 16 Iουλίου 2014.

ρωγμάτωση (fracking) που έχει ραγδαία ανάπτυξη στις ΗΠΑ, υπονομεύο- ντας την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ποιότητα των Καυσίμων αλλά και όλες τις άλλες προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η επικείμενη κλιματική κρίση.23

5. Δημόσιες υπηρεσίες υπό απειλή

Μια από τις βασικές ανησυχίες των περασμένων ετών είναι η απειλή του TTIP για τις δημόσιες υπηρεσίες στην Ευρώπη. Η αρχική «πρόταση» απε- λευθέρωσης των συναλλαγών της ΕΕ στις ΗΠΑ, που διέρρευσε τον Ιούνιο του 2014, επιβεβαιώνει ότι οι ιατρικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας, οι κοινωνικές υπηρεσίες, η εκπαίδευση (σε όλα τα επίπεδα), τα ταχυδρο- μεία, η χρηματοδότηση, οι τηλεπικοινωνίες, οι συγκοινωνίες, η ενέργεια, το νερό, οι περιβαλλοντικές και πολιτιστικές υπηρεσίες είναι όλα στο τρα- πέζι του TTIP, με ουσιαστικές δεσμεύσεις ήδη σε ισχύ σε πολλούς τομείς, οι οποίες στόχο έχουν να επιτρέψουν πλήρη πρόσβαση στις αγορές υπηρε- σιών των κρατών-μελών της ΕΕ. Ο μόνος τομέας που παραμένει εκτός των διαπραγματεύσεων του TTIP είναι οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες, έπειτα από επιμονή της γαλλικής κυβέρνησης.24

Η αποκάλυψη ότι τόσες βασικές δημόσιες υπηρεσίες έχουν ήδη συμπε- ριληφθεί στις διαπραγματεύσεις του TTIP πυροδότησε νέο κύμα αντι- δράσεων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συναντήθηκε με θιασώτες του TTIP στο βρετανικό κοινοβούλιο για να πραγματοποιήσουν μια άσκηση περι- ορισμού των ζημιών. Μια «ιδιωτική» επιστολή από τον επικεφαλής των διαπραγματεύσεων της ΕΕ για το TTIP, Iγνάθιο Γκαρθία Μπερθέρο, στον βουλευτή των Εργατικών Τζον Χήλυ δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2014 στις εφημερίδες Financial Times και Guardian, οι οποίες, πράττοντας τα δέοντα, ανέφεραν τη γραμμή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι οι δημόσι- ες υπηρεσίες προστατεύονται από το TTIP. Η επιχείρηση αντιστροφής του κλίματος γύρισε μπούμερανγκ, όταν φάνηκε ότι οι διαπραγματευτές των εμπορικών συναλλαγών είχαν ήδη απορρίψει τις δικλείδες ασφαλείας οι οποίες υποτίθεται πως «προστατεύουν» τις δημόσιες υπηρεσίες.25

Το προσχέδιο που διέρρευσε από την αρχική προσφορά της ΕΕ για απελευ-

23. «Non-paper on a Chapter on Energy and Raw Materials in TTIP», Συμβούλιο της ΕΕ, Βρυξέλλες, 27 Μαΐου 2014.

24. «TTIP: 1. Draft services/investment offer; 2. US State level measures», Ευρωπαϊκή

Επιτροπή, Βρυξέλλες, 26 Μαΐου 2014.

25. John Hilary, «On TTIP and the NHS, they are trying to bamboozle us», OpenDem- ocracy, 14 Ιουλίου 2014. Περιλαμβάνει σύνδεσμο στην αρχική επιστολή της 8ης Ιουλίου 2014 από τον Ιγνάθιο Γκαρθία Μπερθέρο στον βουλευτή Τζον Χήλυ.

θέρωση των συναλλαγών στο TTIP περιείχε την επιπλέον αποκάλυψη ότι το έγγραφο «αντικατοπτρίζει την προσφορά που υποβλήθηκε από την ΕΕ στις διαπραγματεύσεις της Συμφωνίας για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών (ΤiSA) τον Νοέμβριο του 2013». Αυτό αποτελεί μια σπάνια ευ- καιρία για το κοινό να ρίξει μια ματιά στη σκοτεινή Συμφωνία για τις συναλ- λαγές στον τομέα των υπηρεσιών (TiSA), που είναι αντικείμενο μυστικής διαπραγμάτευσης αυτή τη στιγμή από την ΕΕ και άλλες 22 χώρες, και που προσπαθεί να ανοίξει ακόμα περισσότερους τομείς υπηρεσιών από όσο κατέστη μέχρι τώρα δυνατόν στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις του Πα- γκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απάντησε στη διαρροή δημοσιεύοντας ένα κείμενο της αρχικής της προσφοράς για απελευθέρωση των συναλλαγών στις διαπραγματεύσεις της TiSA, που επι- βεβαίωσε ότι η ΕΕ σχεδίαζε ήδη να δεσμεύσει μια σειρά από δημόσιες υπη- ρεσίες σε μη αναστρέψιμη απελευθέρωση και σε εκείνες τις συνομιλίες.26

Την ίδια στιγμή, η απειλή του TTIP στις δημόσιες πρωτοβουλίες σε επίπεδο τοπικής διοίκησης τονίστηκε μέσα από τη διαρροή ενός άλλου εγγράφου της ΕΕ, αυτή τη φορά σχετιζόμενου με την επιθετική ατζέντα της Ευρωπα- ϊκής Επιτροπής να ανοίξει τις μεγάλες κυβερνητικές αγορές προμηθειών των ΗΠΑ. Το έγγραφο της Επιτροπής που διέρρευσε τον Ιούλιο του 2014 για τις δημόσιες προμήθειες τονίζει τη φιλοδοξία της ΕΕ να επεκτείνει την πρόσβαση ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε δημόσιες συμβάσεις σε όλες τις πολιτείες και σε κάθε κομητεία των ΗΠΑ με πληθυσμό πάνω από 500.000 κατοίκους, καθώς και σε όλα τα μεγάλα δημόσια πανεπιστήμια και νοσο- κομεία σε όλες τις ΗΠΑ. Στην προσπάθειά της να θέσει εκτός νόμου τις δι- ατάξεις του «Buy America» («Αγοράζω αμερικανικά»), οι οποίες έχουν σχε- διαστεί για να προστατεύουν τις τοπικές οικονομίες και τις τοπικές θέσεις εργασίας, η ΕΕ έχει διευκρινίσει ότι το TTIP θα έπρεπε να καταργήσει όλες τις προτιμήσεις συμβολαίων τοπικής διοίκησης σε μικρές επιχειρήσεις και αντ' αυτού να ανοίξουν νέες ευκαιρίες στην αγορά για ευρωπαϊκές επιχει- ρήσεις. Με τέτοια μέσα, η ΕΕ ελπίζει να ανοίξει ένα 60% της κυβερνητικής αγοράς προμηθειών των ΗΠΑ, που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά τώρα ότι

αξίζει πάνω από 650 δισ. δολάρια το χρόνο.27

26. «TiSA Trade in Services Agreement: European Union Schedule of Specific Com- mitments & List of MFN Exemptions», δημοσιευμένο στις 22 Ιουλίου 2014. Για περισσότερες πληροφορίες για την TiSA, βλ. Ellen Gould, «The Really Good Friends of Transnational Corporations Agreement», Public Services International, Ferney- Voltaire, Σεπτέμβριος 2014.

27. «Main elements of EU expectations for US deliverables in an initial offer concern- ing the sub-central level», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 24 Ιουλίου 2014.Ανατυπώνεται στο Karen Hansen-Kuhn, «Local Economies on the Table: TTIP Procurement Update», Institute for Agriculture and Trade Policy, Μινεάπολη, Νοέμβριος 2014. Η εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέγεθος της αγοράς προμηθειών των ΗΠΑ δίνεται στο «Impact Assessment Report on the fu- ture of EU-US trade relations», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Στρασβούργο, 12 Μαρτίου

2013, ενότητα 2.2.1.

6. ISDS – τόσο στο TTIP όσο και στην CETA

Απέναντι στη μαζική αντίθεση στη σχεδιασμένη εισαγωγή νέων εξουσιών που θα παρέχονται στις εταιρείες να μηνύουν τις φιλοξενούσες κυβερνή- σεις μέσω ενός συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους (ISDS) μέσα στο TTIP, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγκάστηκε να παγώσει τις δια- πραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για την προστασία των επενδυτών στις αρχές του 2014 και να διεξαγάγει μια δημόσια διαβούλευση πάνω στο θέμα. Η διαβούλευση διήρκεσε από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο του 2014 και έλα- βε 150.000 απαντήσεις από όλη την ΕΕ, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων απέρριπτε την εισαγωγή εξουσιών στο ISDS. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επι- τροπή συνέχισε να αντιστέκεται στις εκκλήσεις να αποκλείσει το αμφιλε- γόμενο ζήτημα από το TTIP, επαναβεβαιώνοντας τη δικαιοδοσία της να συμπεριλάβει την προστασία των επενδυτών και το ISDS στις διαπραγμα- τεύσεις.28

Οι κυβερνήσεις-μέλη της ΕΕ έχουν παραδεχτεί ότι ένας μηχανισμός ISDS όχι μόνο δεν είναι απαραίτητος αλλά είναι και ανεπιθύμητος στο TTIP, με ενδείξεις ότι η Γαλλία και η Γερμανία μπορούν ακόμα να οδηγήσουν έναν αριθμό άλλων κρατών-μελών να αναθεωρήσουν την αρχική διαπραγμα- τευτική εντολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.29 Το πολιτικό κόστος της δια- τήρησης του ISDS μέσα στο TTIP είναι προφανές και στις Βρυξέλλες: ακόμα και πριν από τον διορισμό του ως Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ είχε εκφράσει τις αμφιβολίες του για το ISDS στο TTIP, και λίγο αφότου ανέλαβε τα καθήκοντά του στέρησε από τη νέα αρμόδια Επίτροπο Εμπορίου, Σεσίλια Μάλμστρεμ, την εξουσία να αποφασίζει για τη συμπερίληψή του, δίνοντας τον τελικό λόγο στο θέμα στον πρώτο αντι- πρόεδρο της Επιτροπής, Φρανς Τίμμερμανς. Σε μια απόπειρα να σώσουν την κατάσταση, υπουργοί από 14 κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένου του

Ηνωμένου Βασιλείου, της Ισπανίας και της Ιρλανδίας, έγραψαν στη Μάλ-

28. «Report: Online public consultation on investment protection and investor-to- state dispute settlement (ISDS) in the Transatlantic Trade and Investment Partner- ship Agreement (TTIP)», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 13 Ιανουαρίου 2015.

29. «France and Germany to form united front against ISDS», EurActiv, 15 Ιανουαρίου

2015.

μστρεμ στις 21 Οκτωβρίου 2014, προτρέποντας εκείνη και τον Γιουνκέρ να κρατήσουν τις καινούριες διατάξεις του ISDS στο TTIP με κάθε κόστος.

Υπάρχει επίσης ανησυχία στο εσωτερικό επίσημων κύκλων των ΗΠΑ για το αν είναι σωστό να περιληφθούν οι μηχανισμοί του ISDS σε μελλοντι- κές εμπορικές και επενδυτικές συνθήκες. Το Εθνικό Συνέδριο των Νομο- θετικών Σωμάτων των Πολιτειών (NCSL), το οποίο εκπροσωπεί νομοθέτες τόσο από το Δημοκρατικό όσο και από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, διακή- ρυξε ότι δεν θα υποστηρίξει καμία εμπορική ή επενδυτική συμφωνία των ΗΠΑ που συμπεριλαμβάνει διατάξεις ISDS, επειδή καμία πολιτεία δεν θα έπρεπε να τιμωρείται ποτέ επειδή υιοθέτησε νέους νόμους ή κανονισμούς προς δημόσιο όφελος, «ακόμα και εάν η αλλαγή στο νομικό περιβάλλον ανατρέπει τις προηγούμενες προσδοκίες των διεθνών επενδυτών».30 Παρ' όλα αυτά, ακόμα και αν το ISDS αφαιρεθεί από το TTIP, η συμπερίληψή του στην παράλληλη συμφωνία ΕΕ-Καναδά (CETA) σημαίνει ότι τα κράτη της ΕΕ μπορούν να βρεθούν εκτεθειμένα σε μηνύσεις πολλών δισ. δολαρίων από εταιρείες των ΗΠΑ. Αν επικυρωθεί η CETA, πάνω από 80% των εται- ρειών ιδιοκτησίας ΗΠΑ που λειτουργούν στην ΕΕ θα είναι ικανές να χρησι- μοποιήσουν διατάξεις του ISDS μέσω των θυγατρικών τους στον Καναδά. Αυτό σημαίνει ότι πάνω από 40.000 εταιρείες των ΗΠΑ θα μπορούσαν ήδη να μηνύσουν ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για οποιονδήποτε νόμο ή ρύθμιση που μπορεί να βλάψει τα αναμενόμενα κέρδη από τις επενδύσεις τους.31

Το πιθανό κόστος αυτής της απειλής έχει γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρο τους περασμένους 12 μήνες ως αποτέλεσμα νέων εξελίξεων στις υπάρχουσες υποθέσεις του ISDS. Στην περίφημη μήνυση που έγινε από την Vattenfall εναντίον της γερμανικής κυβέρνησης σχετικά με την απόφασή της να κα- ταργήσει την πυρηνική ενέργεια μέχρι το έτος 2022, που περιγράφεται στο αρχικό κείμενο αυτού του μικρού βιβλίου, εκθέσεις τώρα αναφέρουν ότι το συνολικό ποσό που διεκδικεί ως αποζημίωση η σουηδική εταιρεία ενέργειας μπορεί να ξεπεράσει τα 5 δισ. ευρώ, μαζί με τους τόκους.32 Ακό- μα και αυτό ωχριά, πάντως, αν συγκριθεί με την αποζημίωση αξίας 50 δισ. δολαρίων που επιδίκασε ένα διαιτητικό δικαστήριο τον Ιούλιο του 2014 σε

30. Πολιτική του NCSLγια τις Ελεύθερες Συναλλαγές και το Ομοσπονδιακό Σύστημα, διαθέσιμο στο ncsl.org.

31. «Tens of Thousands of US Firms Would Obtain New Powers to Launch Investor- State Attacks against European Policies via CETA and TTIP», Public Citizen, Ουάσιγκτον, Δεκέμβριος 2014.

32. Birgit Marschall, «Vattenfall-Klage könnte Bund über fünf Milliarden kosten», Rhe- inische Post, 23 Δεκεμβρίου 2014.

τρεις μετόχους της ρώσικης εταιρεία πετρελαίου Yukos εναντίον της ρω- σικής κυβέρνησης. Η αποζημίωση επιδόθηκε κάτω από τους όρους της Συνθήκης για τον Ενεργειακό Χάρτη, την οποία η Ρωσία είχε υπογράψει αλλά ποτέ δεν επικύρωσε. Το δικαστήριο επίσης δέχτηκε ότι η Ρωσία δεν είχε στην πραγματικότητα απαλλοτριώσει την Yukos, και σημείωσε ότι οι παράνομες στρατηγικές φοροαποφυγής που υιοθετούνταν από την εται- ρεία ήταν «συντρέχον πταίσμα».33 Συνολικά 127 υποθέσεις ISDS ενάντια σε κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν γνωστοποιηθεί μέσα σε είκοσι χρόνια από το

1994 έως το 2014, με τις συνολικές διεκδικήσεις να φτάνουν τις δεκάδες δισ. ευρώ.34

7. Η αντίσταση μεγαλώνει

Σε έναν από τους πρώτους λόγους της για το TTIP ως νέα αρμόδια Επίτρο- πος Εμπορίου της ΕΕ, η Σεσίλια Μάλμστρεμ αναγνώρισε ότι σήμερα υπάρ- χει «μεγαλύτερη δημόσια ανησυχία για τις εμπορικές διαπραγματεύσεις από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην πρόσφατη ιστορία».35 Υπάρχουν πλέον εθνικές πλατφόρμες ενεργής αντίστασης στο TTIP σε πάνω από 20 ευρωπαϊκές χώρες, όπως και συντονισμένες στρατηγικές για αντίσταση σε επίπεδο ηπείρου. Το εργατικό κίνημα σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώ- ρες έχει εκφραστεί ενάντια στο TTIP. Συνομοσπονδίες εργατικών σωματεί- ων στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αυστρία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, την Ισπανία, την Ιταλία και τη Σλοβενία είναι όλες ανοι- χτά αντίθετες στη συνέχιση των διαπραγματεύσεων. Έχουν υπάρξει πολύ κρίσιμες συζητήσεις για το TTIP στα εθνικά κοινοβούλια αρκετών κρατών- μελών της ΕΕ, ενώ αρκετοί δήμοι και περιφέρειες ήδη αυτοανακηρύσσο- νται σε ζώνες ελεύθερες από το TTIP σε χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Αυστρία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Πέρα από τη δράση που έχουν αναλάβει πάνω από ένα εκατομμύριο άν- θρωποι για να υποστηρίξουν την Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών, η οποία περιγράφηκε παραπάνω, τον περασμένο χρόνο έγιναν αμέτρητες

33. Martin Dietrich Brauch, «Yukos v Russia: Issues and legal reasoning behind US$50 billion awards», International Institute for Sustainable Development, Σεπτέμβριος

2014.

34. Emma Jayne Geraghty και Natacha Cingotti, The Hidden Cost of EU Trade Deals: In- vestor-State Dispute Settlement Cases Taken Against EU Member States, Βρυξέλλες: Friends of the Earth Europe, Δεκέμβριος 2014.

35. «Debating TTIP», λόγος της Επιτρόπου Εμπορίου της ΕΕ, Σεσίλια Μάλστρεμ, στο

Open Europe και Friedrich Naumann Stiftung, Βρυξέλλες, 11 Δεκεμβρίου 2014.

εκδηλώσεις κατά του TTIP σε μικρές και μεγάλες πόλεις σε όλη την ΕΕ. Κατά την Πανευρωπαϊκή Ημέρα Δράσης Ενάντια στο TTIP και την CETA στις 11

Οκτωβρίου 2014 οργανώθηκαν 450 συντονισμένες δράσεις διαμαρτυρί- ας σε 24 χώρες, με τη συμμετοχή πολλών χιλιάδων ανθρώπων, ενώ στις

19 Δεκεμβρίου του 2014 το κέντρο της ΕΕ στις Βρυξέλλες αποκλείστηκε από διαδηλωτές οι οποίοι απαιτούσαν να μπει ένα τέλος στο TTIP και τα προγράμματα λιτότητας της EΕ. Αυτές οι δράσεις πρόκειται να εντατικο- ποιηθούν τους ερχόμενους μήνες, καθώς οι άνθρωποι μετέρχονται όλων των αναγκαίων μέσων για να αποτρέψουν τη θυσία των τελευταίων υπο- λειμμάτων του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου στο βωμό της ιδεολογί- ας της ελεύθερης αγοράς.

Η μάχη για το TTIP και τις άλλες συμφωνίες ελεύθερων εμπορικών συναλ λαγών που βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση αυτή τη στιγμή θα καθορί σει τι είδους μέλλον θα κληροδοτήσουμε στις μελλοντικές γενιές και στον πλανήτη που μοιραζόμαστε. Οι πολιτικές ελίτ της ΕΕ και των ΗΠΑ έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους για να φτιάξουν έναν κόσμο όπου όλες οι υψηλό- τερες κοινωνικές και οικολογικές αξίες θα έχουν υποταχθεί στην επιταγή κερδοφορίας του κεφαλαίου. Οι λαοί της Ευρώπης, των ΗΠΑ και άλλων χωρών θέλουν πιο πολλά. Αρνούνται την υποβάθμιση σε αυτόν τον εφιάλ- τη και δεν θα επιτρέψουν να γίνει πραγματικότητα. Οι επόμενοι μήνες θα καθορίσουν τίνος το όραμα για το μέλλον πρόκειται να νικήσει. Είναι μια μάχη που δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε.

Τζον Χίλαρυ

Ιανουάριος 2015

Περιεχόμενα

Συνοπτική περίληψη [ σ. 22 ]

1. Τι είναι το TTIP; [ σ. 25 ]

2. Αδιαφανές και αντιδημοκρατικό [ σ. 28 ]

3. «Παρατεταμένη και ουσιαστική» απειλή για την εργασία [ σ. 31]

4. Απορρύθμιση στον τομέα της ασφάλειας τροφίμων [ σ. 34 ]

5. Απορρύθμιση στον τομέα του περιβάλλοντος [ σ. 37 ]

6. Επίθεση στον δημόσιο τομέα [ σ. 40 ]

7. Κίνδυνοι για τα προσωπικά δεδομένα [ σ. 44 ]

8. ISDS: Επίλυση Διαφορών Επενδυτή-Κράτους.

Απειλή για τη δημοκρατία [ σ. 46 ]

9. Η αντίσταση μεγαλώνει [ σ. 50 ]

10. Περισσότερες πληροφορίες [ σ. 52 ]

Συνοπτική

περίληψη

Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (Transatlan- tic Trade and Investment Partnership, στο εξής TTIP*) είναι μία εφ’

όλης της ύλης συνθήκη ελεύθερων συναλλαγών και επενδύσεων η οποία αποτελεί αυτή τη στιγμή αντικείμενο διαπραγματεύσεων –κεκλεισμένων των θυρών– μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Η πρόθεση για έναρξη των διαπραγματεύσεων ανακοινώθηκε για πρώτη φορά από τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα στο ετήσιο διάγγελμά του προς το Κονγκρέσο τον Φεβρουάριο του 2013 (State of the Union address) και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς διεξήχθη ο πρώτος γύρος των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αμερικανών αξιωματούχων. Ο στόχος είναι να διεξαχθούν οι συνομιλίες όσο το δυνατόν γρηγορότερα και χωρίς να διαρρεύσει καμιά λεπτομέρεια στη δημόσια σφαίρα, με την προσδοκία ότι θα ολοκληρωθούν προτού ανακαλύψουν οι λαοί της Ευρώπης και των ΗΠΑ το πραγματικό μέγεθος της απειλής.

Κατά παραδοχή και των δύο πλευρών, πρωταρχικός στόχος του TTIP δεν είναι η τόνωση του εμπορίου μέσω της κατάργησης των δασμών ανάμε- σα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ, μιας και αυτοί είναι ήδη στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα· πρωταρχικός στόχος, όπως κι οι ίδιες αναγνωρίζουν, είναι η άρση των ρυθμιστικών «φραγμών» που περιορίζουν τα δυνητικά κέρδη των υπε- ρεθνικών επιχειρήσεων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Εντούτοις, οι εν λόγω «φραγμοί» είναι στην πραγματικότητα ορισμένα από τα πολυτιμό- τερα κοινωνικά μας πρότυπα και ορισμένοι από τους πιο σημαντικούς περι- βαλλοντικούς κανόνες, όπως τα εργασιακά δικαιώματα, οι κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων (μεταξύ αυτών και οι περιορισμοί για τους γενετι- κά τροποποιημένους οργανισμούς), οι κανονισμοί για τη χρήση των τοξι- κών χημικών ουσιών, οι νόμοι για την προστασία των ψηφιακών προσωπι- κών δεδομένων, ακόμη και οι νέες ασφαλιστικές δικλίδες που επιβλήθηκαν στον τραπεζικό τομέα για να αποτραπεί μια επανάληψη της χρηματοπιστω- τικής κρίσης του 2008. Με άλλα λόγια, τα διακυβεύματα είναι τεράστια.

* Διατηρούμε και στην ελληνική μετάφραση το πρωτότυπο αρκτικόλεξο «TTIP», για λό- γους σαφήνειας, αφενός γιατί με αυτό είναι γνωστό παγκοσμίως, και αφετέρου γιατί ήδη χρησιμοποιείται ευρέως σε ελληνικά ηλεκτρονικά και έντυπα ΜΜΕ. Το ίδιο ισχύει και για το σύστημα Επίλυσης Διαφορών Επενδυτή-Κράτους (ISDS, βλ. ενότητα 8). – Σ.τ.Ε

.

Παράλληλα με αυτή την ατζέντα απορρύθμισης, το TTIP αποσκοπεί στη δη- μιουργία νέων αγορών, ανοίγοντας τις δημόσιες υπηρεσίες και τις κρατικές συμβάσεις στον ανταγωνισμό με τις υπερεθνικές επιχειρήσεις, με κίνδυνο να προκαλέσει ένα νέο κύμα ιδιωτικοποιήσεων σε τομείς ζωτικής σημασίας όπως η υγεία και η παιδεία. Το πιο ανησυχητικό απ’ όλα είναι ότι με το TTIP επιδιώκεται να δοθεί στους ξένους επενδυτές το δικαίωμα να ενάγουν κυ- ρίαρχα κράτη ενώπιον έκτακτων διαιτητικών δικαστηρίων με την κατηγο- ρία της απώλειας κερδών εξαιτίας αποφάσεων δημόσιας πολιτικής. Αυτός ο μηχανισμός «επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτή και κράτους» στην ουσία αποδίδει στο υπερεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με εκείνη του ίδιου του έθνους-κράτους και απειλεί να υπονομεύσει τις θεμελι- ώδεις αρχές της δημοκρατίας τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ.

Σωστά λοιπόν το TTIP γίνεται αντιληπτό όχι ως διαπραγμάτευση μεταξύ δύο ανταγωνιζόμενων εμπορικών εταίρων, αλλά ως μια απόπειρα των υπερ- εθνικών επιχειρήσεων να ανοίξουν με κάθε μέσο και να απορρυθμίσουν τις αγορές εκατέρωθεν του Ατλαντικού. Ο αριθμός των πολιτών που ανησυ- χούν για το TTIP αυξάνεται μέρα με τη μέρα, τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ: ομάδες της κοινωνίας πολιτών ενώνουν τώρα τις δυνάμεις τους με ακαδη- μαϊκούς, βουλευτές και άλλους προκειμένου να εμποδίσουν κυβερνητι- κούς αξιωματούχους που πριμοδοτούν επιχειρηματικά συμφέροντα να βάλουν την υπογραφή τους σε μια συμφωνία που καταργεί τα θεμελιώδη κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα που προαναφέρθηκαν. Σας καλού- με όλους και όλες να ενταχθείτε σε αυτή την καμπάνια επικοινωνώντας με τις κατά τόπους κινήσεις πολιτών ή δημιουργώντας νέες εστίες αντίστασης.

 

 

1. Τι είναι το TTIP;

Επιχειρηματικά λόμπι εκατέρωθεν του Ατλαντικού οραματίζονταν από καιρό μια εμπορική και επενδυτική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ ευνοϊκή προς τα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Το 1995 ιδρύθηκε ο Διατλαντικός Οικονομικός Διάλογος (Transatlantic Business Dialogue, TABD), ένα κλειστό λόμπι που απαρτίζεται από τους διευθύνοντες συμβούλους των ισχυρότε- ρων ευρωπαϊκών και αμερικανικών εταιρειών. Σκοπός του ήταν να ασκή- σει πιέσεις υπέρ της άρσης των ρυθμίσεων που επηρεάζουν τις υπερεθνι- κές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ και τις ΗΠΑ και έκτοτε προωθεί συστηματικά την ιδέα μιας συμφωνίας μεγάλης εμβέλειας για την επίτευξη αυτού του στόχου.1 Η δημιουργία του Διατλαντικού Οικονομικού Συμβουλίου (Transatlantic Business Council, TABC) το 2007 έδωσε στον Δι- ατλαντικό Οικονομικό Διάλογο μια ακόμη ευκαιρία να ασκήσει πίεση για τη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών στη βάση της απορρύθμι- σης των αγορών τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ.

Ανταποκρινόμενοι σε αυτές τις πιέσεις, οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των ΗΠΑ ανακοίνωσαν τον Νοέμβριο του 2011 ότι θα συγκρο- τούσαν μια ομάδα εργασίας σε ανώτατο επίπεδο η οποία «θα προσδιόριζε και θα αξιολογούσε τις δυνατότητες ενίσχυσης των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ». Λίγο μετά από αυτή την εξαγγελία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε μια σειρά συναντήσεων, κεκλεισμένων των θυρών, με μεμονωμένες εταιρείες και εκπροσώπους επιχειρηματικών λόμπι. Αντικείμενο των συναντήσεων –που ξεπέρασαν τις εκατό– ήταν η προετοι- μασία των θέσεων της ΕΕ ενόψει των διαπραγματεύσεων· και παρέμειναν μυστικές, μέχρις ότου η Επιτροπή αναγκάστηκε να αποκαλύψει την ύπαρξή τους μετά από σχετικό αίτημα βάσει του δικαιώματος ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφόρηση.2 Ο Διατλαντικός Οικονομικός Διάλογος συντάχθηκε με την Επιχειρηματική Στρογγυλή Τράπεζα των ΗΠΑ και τη Στρογγυλή Τράπεζα των Ευρωπαίων Βιομηχάνων και ζήτησαν από κοινού μια φιλόδοξη εμπορική και επενδυτική συνεργασία μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ.3

Τον Φεβρουάριο του 2013, στο ετήσιο διάγγελμά του προς το Κονγκρέσο

(State of the Union address), ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ανα-

1. Mark A. Pollack, The Political Economy of the Transatlantic Partnership, European

University Institute, Φιέζολε, Ιούνιος 2003.

2. «European Commission preparing for EU-US trade talks: 119 meetings with industry lobbyists», Corporate Europe Observatory, Βρυξέλλες, 4 Σεπτεμβρίου 2013.

3. «Forging a Transatlantic Partnership for the 21st Century», Κοινή Δήλωση της Επιχει- ρηματικής Στρογγυλής Τράπεζας των ΗΠΑ, του Διατλαντικού Επιχειρηματικού Δια- λόγου και της Στρογγυλής Τράπεζας των Ευρωπαίων Βιομηχάνων, 18 Απριλίου 2012.

κοίνωσε την έναρξη των διαπραγματεύσεων για μια εφ’ όλης της ύλης Διατ- λαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP). Ο πρώτος γύρος των διαπραγματεύσεων έλαβε χώρα τον Ιούλιο του 2013 με τη δεδηλωμένη ελπίδα και των δύο πλευρών ότι θα μπορούσαν να ολοκληρώσουν τις συνο- μιλίες εντός δύο ετών (προκειμένου να μη συμπέσουν με την προεκλογική εκστρατεία για τις επόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, η οποία θα ξεκι- νήσει ουσιαστικά μέσα στο 2015). Αν λάβουμε υπόψη ότι μέσα στο 2014 θα έχουμε εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο και αλλαγή σύνθεσης της Ευρωπα- ϊκής Επιτροπής, η πρόθεση να ολοκληρωθεί μια διαπραγμάτευση που αφο- ρά τόσο περίπλοκα και επίμαχα ζητήματα «μονορούφι» (όπως το έθεσαν οι αμερικανοί διαπραγματευτές) είναι εξαιρετικά επιπόλαιη.

Το TTIP δεν αποτελεί μια παραδοσιακή εμπορική συμφωνία με κύριο στό- χο τη μείωση των δασμών στις εισαγωγές μεταξύ εμπορικών εταίρων, κα- θότι οι δασμοί ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ είναι ήδη στα χαμηλότερα δυ- νατά επίπεδα. Αξιωματούχοι και των δύο πλευρών παραδέχονται ότι ο κυ- ριότερος στόχος του TTIP είναι απεναντίας η άρση των ρυθμιστικών φραγ- μών που περιορίζουν τα δυνητικά κέρδη των πολυεθνικών στις αγορές των ΗΠΑ και της ΕΕ. Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει και την άρση ή υποβάθμιση βασικών κοινωνικών προτύπων και περιβαλλοντικών κανόνων, όπως είναι τα εργασιακά δικαιώματα, οι κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων (μη εξαιρουμένων των περιορισμών γύρω από τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς), οι κανονισμοί για τη χρήση των τοξικών χημικών ουσιών, οι νόμοι για την προστασία προσωπικών δεδομένων και οι νέες ασφαλιστικές δικλίδες που επιβλήθηκαν στον τραπεζικό τομέα για να αποτραπεί η επα- νάληψη της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Μία από τις κύριες προ- τεραιότητες της διαπραγματευτικής εντολής που έχει λάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το TTIP είναι η κατάργηση των ρυθμιστικών εμποδίων, κάτι που έγινε γνωστό μόνο όταν διέρρευσε το σχετικό έγγραφο –το οποίο εί- ναι εμπιστευτικό, σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες– διαψεύδοντας έτσι τους μεταγενέστερους ισχυρισμούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η απορρύθμιση δεν περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη.4 Όπως θα φα- νεί παρακάτω, η αμερικανική κυβέρνηση έχει προετοιμάσει ενόψει των δια- πραγματεύσεων τη δική της ατζέντα απορρύθμισης, η οποία περιλαμβάνει

την κατάργηση θεμελιωδών κανονισμών και προτύπων της ΕΕ.

4. «Directives for the negotiation on the Transatlantic Trade and Investment Partnership between the European Union and the United States of America», Συμ- βούλιο της Ευρώπης, Βρυξέλλες, 17 Ιουνίου 2013. Η έκκληση για δημοσίευση της εντολής απορρίφθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ σε συνεδρίασή του στις 18 Οκτω- βρίου 2013 στο Λουξεμβούργο.

Με το TTIP επιδιώκεται η δημιουργία νέων αγορών μέσα από το άνοιγμα των δημόσιων υπηρεσιών και των δημόσιων συμβάσεων στον υπερεθνικό εταιρικό ανταγωνισμό – με κίνδυνο ένα νέο κύμα ιδιωτικοποιήσεων σε τομείς ζωτικής σημασίας όπως η υγεία και η παιδεία. Βρετανοί κυβερνητικοί αξιωμα- τούχοι επιβεβαίωσαν ότι ένας από τους τρεις βασικούς στόχους τους για το TTIP είναι «η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς» εντός της ίδιας της ΕΕ, ιδιαίτερα με το άνοιγμα των δημόσιων υπηρεσιών και των δημόσιων συμβάσεων ενός κράτους-μέλους σε ιδιωτικές εταιρείες άλλων κρατών-μελών.5 Το πιο ανησυχη- τικό απ’ όλα είναι ότι με το TTIP επιδιώκεται να δοθεί στους ξένους επενδυτές το δικαίωμα να ενάγουν κυρίαρχα κράτη ενώπιον έκτακτων διαιτητικών δικα- στηρίων με την κατηγορία της απώλειας κερδών εξαιτίας αποφάσεων δημόσι- ας πολιτικής. Αυτός ο μηχανισμός «επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτή και κράτους» στην ουσία αποδίδει στο υπερεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με εκείνη του έθνους-κράτους και απειλεί να υπονομεύσει τις θεμε- λιώδεις αρχές της δημοκρατίας τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ.

Σωστά λοιπόν το TTIP γίνεται αντιληπτό όχι ως διαπραγμάτευση ανάμεσα σε δύο ανταγωνιζόμενους εμπορικούς εταίρους, αλλά ως επίθεση κατά των ευ- ρωπαϊκών και αμερικανικών κοινωνιών εκ μέρους των υπερεθνικών επιχειρή- σεων, οι οποίες επιδιώκουν την άρση των ρυθμιστικών φραγμών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Σε ένα εσωτερικό έγγραφο το οποίο διέρρευσε και δη- μοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωνε ότι οι τύποι ρυθμίσεων που κινδυνεύουν από το TTIP περιλαμβάνουν πρωτογε- νή νομοθεσία της ΕΕ (τόσο κανονισμούς όσο και οδηγίες), εκτελεστικά μέτρα, πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση, αλλά και κανονισμούς που έχουν θεσπιστεί σε εθνικό πλαίσιο από κράτη-μέλη της ΕΕ. Από την αμερικανική πλευρά δε, περι- λαμβάνονται νόμοι που έχουν εγκριθεί από το Κογκρέσο, ομοσπονδιακοί κα- νόνες, καθώς και κανονισμοί που ισχύουν σε μεμονωμένες πολιτείες των ΗΠΑ.6

Ο επίτροπος Εμπορίου της ΕΕ Κάρελ ντε Χουχτ επιβεβαίωσε ότι σκοπός του TTIP είναι η άρση των ρυθμίσεων εκατέρωθεν του Ατλαντικού ούτως ώστε οι επιχειρήσεις να αποκτήσουν πλήρη ελευθερία κινήσεων: «Η άρση των κανονι- στικών φραγμών είναι πιο περίπλοκη από την άρση των παραδοσιακών εμπο-

ρικών φραγμών… Δεν θα είναι εύκολο αλλά αξίζει τον κόπο».7

5. Περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τον στόχο της βρετανικής κυβέρνησης να

«ολοκληρώσει» την ενιαία αγορά εντός της ΕΕ βρίσκονται στο «The economic consequences for the UK and the EU of completing the Single Market», Department for Business, Innovation and Skills, Λονδίνο, Φεβρουάριος 2011.

6. «TTIP: Cross-cutting disciplines and Institutional provisions; Position paper – Chapter on Regulatory Coherence», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 2 Δεκεμβρίου 2013.

7. «Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) – Solving the Regulatory Puzzle», ομιλία του επιτρόπου Εμπορίου της ΕΕ Κάρελ ντε Χουχτ στο Aspen Institute, Πράγα, 10 Οκτωβρίου 2013.

2. Αδιαφανές και

αντιδημοκρατικό

Σε μια μπροσούρα που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμ- βριο του 2013, διατυπώνεται ο ισχυρισμός ότι το TTIP δεν συνιστά απειλή για τους κανονισμούς που αφορούν την υγεία, την ασφάλεια, το περιβάλ- λον ή την ασφάλεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος επειδή οι «δια- πραγματεύσεις θα είναι διαφανείς».8 Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Σε μια επιστολή προς τον αμερικανό ομόλογό του μόνο δύο μήνες νωρίτερα, ο επικεφαλής δι- απραγματευτής της ΕΕ Ιγνάθιο Γκαρθία Μπερθέρο επιβεβαίωνε ότι η Ευ- ρωπαϊκή Επιτροπή θα εμποδίσει την πρόσβαση των πολιτών σε όλα τα έγ- γραφα που σχετίζονται με τη διαπραγμάτευση ή την εξέλιξη του TTIP και ότι αυτά θα παραμείνουν απόρρητα για χρονικό διάστημα που μπορεί να φτάσει τα τριάντα χρόνια.9 Ο επίτροπος Εμπορίου της ΕΕ Κάρελ ντε Χουχτ ενημέρωσε το Ευρωκοινοβούλιο ότι η Επιτροπή θα τηρήσει για το TTIP την ίδια μυστικότητα που τήρησε και για προηγούμενες εμπορικές συμφωνίες, και ζήτησε από τους ευρωβουλευτές να ταχθούν υπέρ της «εμπιστευτικό- τητας» των διαπραγματεύσεων.10

Όλες οι διαπραγματεύσεις του TTIP καλύπτονται από ένα πέπλο μυστικό- τητας, ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβάλλει τους πιο αυστηρούς περι- ορισμούς στα σημαντικότερα έγγραφα, δηλαδή σε αυτά που αφορούν την απορρύθμιση που απαιτεί από τις ευρωπαϊκές χώρες η αμερικανική πλευ- ρά. Σύμφωνα με τα πρωτόκολλα της Επιτροπής, ακόμα και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι κρατών-μελών της ΕΕ δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά παρά μόνο σε καθορισμένα αναγνωστήρια από όπου τα έγγραφα απαγορεύεται να απομακρυνθούν ή να αντιγραφούν. Ακόμη χειρότερα, δεν θα επιτραπεί καθόλου στους βουλευτές των εθνικών κοινοβουλίων

8. Transatlantic Trade and Investment Partnership: The Regulatory Part, Ευρωπαϊκή

Επιτροπή, Βρυξέλλες, Σεπτέμβριος 2013.

9. «Arrangements on TTIP negotiating documents», επιστολή του Ignacio Garcia Bercero, επικεφαλής διαπραγματευτή της ΕΕ για το TTIP, προς τον L. Daniel Mul- laney, επικεφαλής διαπραγματευτή των ΗΠΑ για το ΤΤΙΡ – Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 5 Ιουλίου 2013.

10. Από τα πρακτικά της συζήτησης με αντικείμενο τις «Διαπραγματεύσεις ΕΕ-ΗΠΑ για τη συμφωνία εμπορίου και επενδύσεων» «EU trade and investment agreement negotiations with the US») που πραγματοποιήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο, 22 Μαΐου 2013.

να δουν τα αιτήματα των ΗΠΑ προς τις χώρες τους, παρά τις ενδεχόμενες επιπτώσεις τους στη ζωή των ψηφοφόρων τους. Με μια κίνηση που παρα- πέμπει στην ψυχροπολεμική κατασκοπεία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έφτασε στο σημείο να βάλει μυστικά σημάδια στα επίσημα έγγραφα του TTIP ώστε να είναι σε θέση να ανιχνεύσει την πηγή πιθανών διαρροών.11

Ένα ακόμη παράδειγμα που δείχνει πόσο ασφυκτικός είναι ο έλεγχος στην πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι η συνάντηση εκπροσώπων των κρα- τών-μελών της ΕΕ που συγκάλεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Νοέμβριο του

2013 προκειμένου να τους δώσει οδηγίες για τη μελλοντική επικοινωνιακή διαχείριση του TTIP. Εσωτερικό έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που είχε συνταχθεί για τη συνάντηση εκείνη (και αργότερα διέρρευσε και δη- μοσιεύτηκε στο δανέζικο περιοδικό Notat) καλούσε τα κράτη-μέλη της ΕΕ να συνεργαστούν με την Επιτροπή ώστε να διασκεδάσουν την αυξανόμενη ανησυχία των πολιτών ότι το TTIP θα «υπονομεύσει τους κανονισμούς και τα υφιστάμενα επίπεδα προστασίας σε τομείς όπως η υγεία, η ασφάλεια και το περιβάλλον». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμούσε μάλιστα ότι το άνοιγ- μα του νέου λογαριασμού της στο Twitter, ειδικά για τις διαπραγματεύσεις του TTIP, θα μπορούσε να πλασαριστεί ως στοιχείο διαφάνειας, παρά την ολοφάνερη λειτουργία του ως μέσου προπαγάνδας για την ευρωπαϊκή δια- πραγματευτική ομάδα.12

Κατά τον ίδιο τρόπο, στις ΗΠΑ θα απαγορευθεί στα μέλη του Κογκρέσου να μάθουν τις απαιτήσεις της ΕΕ για τις δικές τους πολιτείες. Ωστόσο, τα σχέδια των θέσεων της ΕΕ θα κοινοποιηθούν σε επιχειρηματικούς συμ- βούλους της αμερικανικής κυβέρνησης, οι οποίοι στη συνέχεια θα έχουν το ελεύθερο να τα κοινοποιήσουν στους ευρωπαίους ομολόγους τους. Οι αμερικανοί πολίτες συνειδητοποιούν κάθε μέρα και περισσότερο τους κιν- δύνους που εγκυμονεί το TTIP για την ευημερία τους και γι’ αυτό τον λόγο υπάρχει τώρα η ανησυχία ότι το Κογκρέσο μπορεί και να αποτελέσει ση- μαντικό εμπόδιο για τις διαπραγματεύσεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη δε- δηλωμένη πρόθεση της ΕΕ να καταργήσει τις δημοφιλείς προβλέψεις «Buy America» (Αγοράζω αμερικανικά), με τις οποίες πολλές πολιτείες των ΗΠΑ στηρίζουν τις τοπικές επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας (βλ. παρακάτω). Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος, ο αντιπρόεδρος της βρετανικής κυβέρνησης Νικ Κλεγκ εστάλη στις ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο του

11. Staffan Dahllöf, «Elected politicians excluded from EU-US negotiations», περιοδικό

Notat, 19 Δεκεμβρίου 2013.

12. «Communicating on TTIP – Areas for cooperation between the Commission services and Member States», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 7 Νοεμβρίου

2013 – η διαπραγματευτική ομάδα της ΕΕ έχει λογαριασμό στο Twitter με το όνο- μα @EU_TTIP_team.

2013 με μια μπροσούρα ειδικά σχεδιασμένη για να πείσει κάθε μία από τις πενήντα ομόσπονδες πολιτείες για τα οφέλη που θα μπορούσαν να αποκο- μίσουν από το TTIP.13

Ενώ οι διαπραγματεύσεις διεξάγονται με άκρα μυστικότητα, το TTIP συ- νοδεύεται από τη δική του εκδοχή «διαφάνειας», η οποία θα δώσει τη δυ- νατότητα στις υπερεθνικές επιχειρήσεις να λαμβάνουν μέτρα ενάντια στη θέσπιση νέων κανονισμών που θα μπορούσαν να περιορίσουν τα κέρδη τους. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ διατύπωσε δημόσια την απαίτησή της να πα- ραχωρηθεί στις επιχειρήσεις μεγαλύτερος ρόλος στη λήψη αποφάσεων για τον καθορισμό των κανονιστικών προτύπων εκατέρωθεν του Ατλαντικού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρίθηκε με την πρόταση για δημιουργία ενός Συμβουλίου Ρυθμιστικής Συνεργασίας, το οποίο όχι μόνο θα παρακο- λουθεί την υλοποίηση των υφιστάμενων δεσμεύσεων απορρύθμισης, αλλά και θα εξουσιοδοτεί τις επιχειρήσεις να εντοπίζουν περαιτέρω κανονισμούς προς κατάργηση μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για το TTIP. Επιπλέον, το Συμβούλιο αυτό θα ενημερώνεται εκ των προτέρων για κάθε προτεινόμενο νέο κανονισμό ώστε να μπορεί να καταργεί τους ανεπιθύ- μητους περιορισμούς επί των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων πριν καν αυτοί θεσμοθετηθούν.14 Αυτή η νέα εξουσία των επιχειρήσεων να ελέγχουν τα ρυθμιστικά πρότυπα ήρθε ένα βήμα πιο κοντά τον Νοέμβριο του 2013, όταν οι διαπραγματευτικές ομάδες της ΕΕ και των ΗΠΑ συμφώνησαν να

δημιουργήσουν ένα τέτοιο όργανο στο πλαίσιο του TTIP.15

13. TTIP and the Fifty States: Jobs and Growth from Coast to Coast, Atlantic Council, Bertelsmann Foundation και Βρετανική Πρεσβεία στην Ουάσινγκτον, Ουά- σινγκτον, Σεπτέμβριος 2013.

14. «The United States, the European Union, and the Transatlantic Trade and Investment Partnership», ομιλία του αμερικανού αντιπροσώπου Εμπορίου Michael Froman στο German Marshall Fund, Βρυξέλλες, 30 Σεπτεμβρίου 2013.

«Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) – Solving the Regulatory Puzzle», ομιλία του ευρωπαίου επιτρόπου Εμπορίου Κάρελ ντε Χουχτ στο Aspen Institute, Πράγα, 10 Οκτωβρίου 2013.

15. «US, EU Agree in Principle to Seek Long-Term Regulatory Mechanism», Inside US Trade, 22 Νοεμβρίου 2013.

3. «Παρατεταμένη και ουσιαστική» απειλή για την εργασία

Έχουν διατυπωθεί πολλά σενάρια όσον αφορά τα οικονομικά αποτελέ- σματα του TTIP. Το νούμερο που αναφέρεται συχνότερα προέρχεται από μια μελέτη επιπτώσεων που ανέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Κέντρο Ερευνών Οικονομικής Πολιτικής (Centre for Economic Policy Research). Η πιο αισιόδοξη υπόθεση που διατυπώνεται σε αυτή τη μελέτη είναι ότι η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ θα ενισχύσει τις οικονομικές επιδόσεις της ΕΕ κατά 0,5% μέχρι το έτος 2027.16 Παρ’ όλα αυτά, οι ανεξάρτητοι ερευνητές που αποκάλυψαν τις εσφαλμένες βάσεις της μελέτης κατήγγειλαν αυτή την υπόθεση ως «παραπλανητική». Παράλληλα, τα κέρδη που ρεαλιστικά μπο- ρούμε να προσδοκούμε από το TTIP απορρίφθηκαν ως «ασήμαντα» από τον εμπειρογνώμονα που μελέτησε τις επιπτώσεις των συμφωνιών ελεύθε- ρων συναλλαγών της ΕΕ σε βάθος δεκαετίας.17

Όσον αφορά την απώλεια θέσεων εργασίας που συνήθως προκύπτει από τις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαί- ωσε ότι το TTIP είναι πιθανό να επιφέρει «παρατεταμένη και ουσιαστική» εκτόπιση των ευρωπαίων εργαζομένων από την αγορά εργασίας, καθώς θα ενθαρρύνει τις εταιρείες να προμηθεύονται αγαθά και υπηρεσίες από πολι- τείες των ΗΠΑ, όπου τα εργασιακά πρότυπα είναι χαμηλότερα και τα συνδι- καλιστικά δικαιώματα ανύπαρκτα (βλ. παρακάτω).18 Σε μια συγκυρία όπου τα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη ήδη αγγίζουν επίπεδα ρεκόρ, με την ανεργία των νέων να ξεπερνά το 50% σε ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ, εί-

16. «Reducing Transatlantic Barriers to Trade and Investment: An Economic Assessment», Centre for Economic Policy Research, Λονδίνο, Μάρτιος 2013. Άλλες μελέτες εισηγού- νται ποικίλα σενάρια: βλ. «Study on “EU-US High Level Working Group”: Final report», Ecorys, Ρότερνταμ, Οκτώβριος 2012. «Transatlantic Trade: Whither Partnership, Which Economic Consequences?», CEPII, Παρίσι, Σεπτέμβριος 2013. Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP): Who benefits from a free trade deal? Part 1: Macroeconomic Effects, Bertelsmann Stiftung, Γκύτερσλο, 2013.

17. «EU-US trade deal claims “vastly overblown”», δελτίο τύπου του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, 19 Νοεμβρίου 2013. Clive George, «What’s really driving the EU- US trade deal?», Open Democracy, 8 Ιουλίου 2013.

18. «Impact Assessment Report on the future of EU-US trade relations», Ευρωπαϊκή

Επιτροπή, Στρασβούργο, 12 Μαρτίου 2013, ενότητα 5.9.2.

ναι «βάσιμος» –κατά παραδοχή της Επιτροπής– ο φόβος ότι οι εργαζόμενοι που θα χάσουν τις δουλειές τους ως συνέπεια του TTIP δεν θα μπορέσουν να βρουν άλλη απασχόληση. Αναμένοντας ένα νέο μεγάλο κύμα ανέργων, η Επιτροπή συμβούλευσε τα κράτη-μέλη της ΕΕ να αντλήσουν κονδύλια για τη στήριξη των ανέργων από Διαρθρωτικά Ταμεία, όπως είναι το Ευρωπα- ϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση και το Ευρωπαϊκό Κοι- νωνικό Ταμείο, στο οποίο παραχωρήθηκε το ποσό των 70 δισ. ευρώ προς διάθεση κατά την επταετία 2014-2020.19

Οι αμερικανοί εργαζόμενοι είναι ήδη εξοικειωμένοι με τέτοιου τύπου απώλειες θέσεων εργασίας εξαιτίας της NAFTA, της Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών ανάμεσα στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1994. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με το TTIP, τα αμερικανικά συνδικάτα εξαπατήθηκαν με «ψεύτικες υποσχέσεις» για χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας προκειμένου να πειστούν να υποστηρί- ξουν τη NAFTA. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστι- τούτου Οικονομικής Πολιτικής (Economic Policy Institute) για τα δώδεκα πρώτα χρόνια της συμφωνίας, η NAFTA προκάλεσε μια καθαρή απώλεια θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ που ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο και μια ση- μαντική μείωση του πραγματικού μισθού για εκατομμύρια άλλους εργα- ζόμενους.20 Η μελέτη επιπτώσεων του TTIP που εκπονήθηκε για λογαρια- σμό της κυβέρνησης των ΗΠΑ κρατήθηκε μυστική, αλλά σύμφωνα με την αντίστοιχη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το TTIP θα εκτοπίσει από την αγορά εργασίας σημαντικό αριθμό αμερικανών εργαζομένων, αυξάνοντας περαιτέρω τον αριθμό των επίσημα καταγεγραμμένων ανέργων στις ΗΠΑ, που ανέρχεται σήμερα σε δώδεκα εκατομμύρια.

Εκφράζονται επίσης ανησυχίες ότι το TTIP ενδεχομένως να οδηγήσει σε υποβάθμιση όλων των εργασιακών δικαιωμάτων που θεωρούνται «φραγ- μοί» για το εμπόριο, όπως οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να μπουν στο στόχαστρο διότι συνιστούν περιορισμό για το επιχειρηματικό μοντέλο του ανταγωνισμού – αυτό είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα που παρατίθενται σε έκθεση για λογαριασμό της Ευρωπαϊ- κής Επιτροπής σχετικά με τα μέτρα που συνιστούν «κωλύματα» για τις συ-

ναλλαγές μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ.21 Είναι πασίγνωστη η άρνηση των ΗΠΑ να

19. «Refocusing EU Cohesion Policy for Maximum Impact on Growth and Jobs: The

Reform in 10 Points», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 19 Νοεμβρίου 2013.

20. Robert E. Scott, Carlos Salas και Bruce Campbell, «Revisiting NAFTA: Still not working for North America’s workers», Economic Policy Institute, Ουάσινγκτον, Σεπτέμβριος 2006. Ben Beachy, «NAFTA at 20», Public Citizen, Ουάσινγκτον, Ια- νουάριος 2014.

21. «Non-Tariff Measures in EU-US Trade and Investment – An Economic Analysis», Ecorys, Ρότερνταμ, Δεκέμβριος 2009, σ.111.

κυρώσουν τις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για θεμελιώ- δη εργασιακά δικαιώματα όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, η ελευ- θερία του συνεταιρίζεσθαι και το δικαίωμα του συνδικαλίζεσθαι. Μάλιστα, οι μισές περίπου πολιτείες των ΗΠΑ έχουν πλέον υιοθετήσει αντισυνδικα- λιστικούς νόμους, εφαρμόζοντας το νομοθετικό πλαίσιο για το λεγόμενο

«δικαίωμα στην εργασία», το οποίο υπονομεύει τα οικονομικά των συνδι- κάτων και επιτρέπει στις επιχειρήσεις να περικόπτουν τους μισθούς, την ιατροφαρμακευτική ασφάλιση και τις συντάξεις των εργαζομένων.22 Οι επι- χειρήσεις βλέπουν το TTIP ως μια ευκαιρία μετεγκατάστασης της παραγω- γής σε μέρη όπου οι μισθοί και τα δικαιώματα των εργαζομένων είναι στα χαμηλότερα επίπεδα, δημιουργώντας τον δικό τους «αγώνα δρόμου προς τα κάτω» προκειμένου να μειώσουν το κόστος εργασίας και να αυξήσουν τα κέρδη τους. Είναι ήδη γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει το αίτημα των ευρωπαϊκών επιχειρηματικών λόμπι για περικοπή των μισθών και περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη.23

Επιπλέον, στο πλαίσιο των προτεινόμενων διατάξεων του TTIP σχετικά με την προστασία των επενδύσεων (βλ. παρακάτω), τυχόν μελλοντικές βελτι- ώσεις στους όρους και τις συνθήκες απασχόλησης μπορεί να οδηγήσουν σε απαιτήσεις αποζημιώσεων εκ μέρους ευρωπαϊκών και αμερικανικών επιχειρήσεων. Η γαλλική εταιρεία Veolia κατέθεσε πρόσφατα μια τέτοια αί- τηση εναντίον της Αιγύπτου αναφορικά με τη δεκαπενταετή σύμβασή της για τη διάθεση των αποβλήτων στην Αλεξάνδρεια – έργο που η εταιρεία εγκατέλειψε τον Οκτώβριο του 2011. Η Veolia απαιτεί τώρα αποζημίωση από το αιγυπτιακό κράτος με την αιτιολογία ότι, μεταξύ άλλων, τα περιθώ- ρια κέρδους της επηρεάστηκαν αρνητικά από τις προσπάθειες του Εθνικού Συμβουλίου για τους Μισθούς να διατηρήσει τους μισθούς του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα σε επίπεδα που να μην υπολείπονται του πληθωρι- σμού.24 Φοβούμενες μήπως βρεθούν αντιμέτωπες με ανάλογες δικαστικές περιπέτειες στο πλαίσιο του TTIP, οι κυβερνήσεις είναι πολύ πιθανό να απο- φεύγουν στο μέλλον τις αυξήσεις μισθών και άλλων εργατικών παροχών.

22. Elise Gould και Heidi Shierholz, «The Compensation Penalty of “Right-to-Work” Laws», Economic Policy Institute, Ουάσινγκτον, Φεβρουάριος 2011.

23. «BusinessEurope and the European Commission: in league against labor rights?», Corporate Europe Observatory, Βρυξέλλες, 11 Μαρτίου 2013.

24. Veolia Propreté v Arab Republic of Egypt (ICSID Case No ARB/12/15). Fanny Rey,

«Veolia assigne l’Égypte en justice», Jeune Afrique, 11 Ιουλίου 2012.

4. Απορρύθμιση στον τομέα

της ασφάλειας τροφίμων

Η κατάργηση των ευρωπαϊκών κανονισμών για την ασφάλεια των τροφί- μων αποτελεί προτεραιότητα των επιχειρηματικών λόμπι στις διαπραγματεύ- σεις για το TTIP. Από τη λίστα τους δεν λείπουν και οι περιορισμοί που αφο- ρούν τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ), τα φυτοφάρμακα, το βοδινό κρέας με ορμόνες και τις αυξητικές ουσίες. Οι αμερικανοί παραγω- γοί τροφίμων δεν υποχρεούνται να τηρούν τα ίδια πρότυπα για το περιβάλ- λον και για τη μεταχείριση των ζώων με τους ευρωπαίους ομολόγους τους, και προσπαθούν εδώ και καιρό να καταργήσουν τους ελέγχους της ΕΕ που περι- ορίζουν την πώληση των προϊόντων τους στις ευρωπαϊκές αγορές. Από την πρώτη στιγμή, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δήλωσε ρητά ότι θα χρησιμοποιήσει τις διαπραγματεύσεις του TTIP για να βάλει στο στόχαστρο τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς που θέτουν φραγμούς στις αμερικανικές εξαγωγές τροφίμων και ειδικά τους κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων, τους οποίους υπερασπίστηκαν επί δεκαετίες οι ευρωπαίοι πολίτες με τους αγώνες τους.25

Στο επίκεντρο αυτής της διαμάχης βρίσκεται η χρήση της «αρχής της προφύλαξης» εκ μέρους της ΕΕ για τον καθορισμό των προτύπων στον το- μέα της ασφάλειας τροφίμων. Δυνάμει αυτής της αρχής, είναι δυνατόν να αποσυρθεί ένα προϊόν από την αγορά αν υπάρχει πιθανότητα να αποτελεί κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, ακόμη και χωρίς επαρκή επιστημονικά στοιχεία που να επιτρέπουν την πλήρη αξιολόγηση του κινδύνου.26 Το κρί- σιμο στοιχείο ωστόσο στην αρχή της προφύλαξης είναι ότι μεταφέρει το βάρος της απόδειξης στην εταιρεία που θέλει να κυκλοφορήσει στην αγο- ρά ένα εν δυνάμει επικίνδυνο προϊόν: αντί να οφείλουν οι κρατικές αρχές να αποδείξουν ότι το προϊόν είναι επικίνδυνο, υποχρεώνεται η εταιρεία να αποδείξει ότι είναι ασφαλές. Η αμερικανική κυβέρνηση δεν εφαρμόζει την αρχή της προφύλαξης και τα επιχειρηματικά συμφέροντα έχουν κατορθώ- σει να επιβάλουν στις ΗΠΑ πρότυπα ασφάλειας τροφίμων πολύ κατώτερα από εκείνα της Ευρώπης. Καθώς όμως η ατζέντα «ρυθμιστικής σύγκλισης»

25. Για παράδειγμα, στην επίσημη ενημέρωση του Κογκρέσου εκ μέρους του Προ- έδρου των ΗΠΑ για την έναρξη των διαπραγματεύσεων του TTIP υπάρχει η δέ- σμευση για εξασφάλιση αυξημένης πρόσβασης στην αγορά για τις αμερικανικές εξαγωγές, μέσω της κατάργησης των ευρωπαϊκών υγειονομικών και φυτοϋγειο- νομικών περιορισμών: Επιστολή του Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ Demetrios Marantis προς τον John Boehner, 20 Μαρτίου 2013.

26. Για διεξοδική ανάλυση βλ. Late lessons from early warnings: science, precaution, innovation, European Environment Agency, Κοπεγχάγη, Ιανουάριος 2013.

του TTIP έχει στόχο να φέρει τα πρότυπα της ΕΕ πιο κοντά σ’ εκείνα των

ΗΠΑ, ας δούμε μερικά παραδείγματα ενδεικτικά του κινδύνου:

❚ Περίπου το 70% όλων των μεταποιημένων τροφίμων που πωλούνται στα αμερικανικά σουπερμάρκετ περιέχουν πλέον γενετικά τροποποιημένα συστατικά. Αντιθέτως, λόγω της σθεναρής αντίστασης εκ μέρους των πο- λιτών, τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα απουσιάζουν σχεδόν ολοκλη- ρωτικά από τα ευρωπαϊκά σουπερμάρκετ, ενώ τα τρόφιμα που περιέχουν κάποιο γενετικά τροποποιημένο συστατικό πρέπει να φέρουν σαφές δι- ακριτικό σήμα. Οι αμερικανικές εταιρείες βιοτεχνολογίας χρησιμοποιούν το TTIP για να επιτεθούν στους κανονισμούς της ΕΕ και η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπαθεί να εξουδετερώσει την πολιτική υποχρεωτικής σήμανσης της ΕΕ. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία βιοτεχνολογίας συνεργάζεται στενά με την αμερικανική για την περαιτέρω εξάπλωση των γενετικά τροποποιη- μένων οργανισμών στην Ευρώπη μέσω του TTIP.27

❚ Για τους παραγωγούς τροφίμων των ΗΠΑ, το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου για τη χρήση των φυτοφαρμάκων είναι ένα από τα βασικά πρότυπα προς υποβάθμιση στο πλαίσιο του TTIP.28 Με τους κανονι- σμούς του 2009, η αρχή της προφύλαξης τέθηκε στον πυρήνα του ευρωπαϊκού συστήματος για τον έλεγχο των φυτοφαρμάκων προκει- μένου να προστατευτεί η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Ωστό- σο, οι κορυφαίοι διαπραγματευτές αποκάλυψαν ότι έχουν ήδη βάλει τους συγκεκριμένους κανονισμούς στην ατζέντα του TTIP: σκοπός τους είναι να προκαλέσουν ακόμη μεγαλύτερη απορρύθμιση απ’ ό,τι με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και να περι- ορίσουν τους υφιστάμενους ευρωπαϊκούς κανονισμούς στην ελάχι- στη δυνατή επιβάρυνση για τις επιχειρήσεις.29

❚ Νέες αλλαγές στις δικλίδες ασφαλείας της ΕΕ για ενδοκρινικούς δια-

27. Βλ. π.χ. την πρόταση που κατέθεσαν από κοινού τα λόμπι βιοτεχνολογίας BIO και EuropaBio κατά τη διαβούλευση με ΕΕ και ΗΠΑ πάνω στο ζήτημα του ρυθμιστικού πλαισίου το 2012.

28. Οδηγία 2009/128/ΕΚ σχετικά με την κοινή θέση του Συμβουλίου που αφορά τον καθορισμό πλαισίου κοινοτικής δράσης με σκοπό την επίτευξη ορθολογικής χρή- σης των γεωργικών φαρμάκων, και Κανονισμός (ΕΚ) υπ’ αρ. 1107/2009 σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά, και οι δύο με ημερομηνία

21 Οκτωβρίου 2009.

29. «Second round of Transatlantic Trade and Investment Partnership: Report of stakeholder briefing», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 15 Νοεμβρίου 2013. «Chief Negotiators, Dan Mullaney and Ignacio Garcia Bercero Hold a Press Conference Following the Third Round of Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) Talks», Γραφείο του Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ, Ουάσινγκτον, 20 Δεκεμβρίου

2013.

ταράκτες (χημικά που αποδεδειγμένα διαταράσσουν το ορμονικό σύ- στημα του ανθρώπου) θέτουν ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα μόλυνσης που μπλοκάρουν το 40% όλων των εξαγωγών τροφίμων των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Τα αμερικανικά βιομηχανικά λόμπι επιδιώκουν να χρησιμο- ποιήσουν το TTIP για να καταργήσουν αυτές τις δικλίδες ασφαλείας.30

❚ Πάνω από το 90% του βοδινού κρέατος στις ΗΠΑ παράγεται με τη χρήση βόειων αυξητικών ορμονών, οι οποίες έχουν συνδεθεί με διά- φορα είδη καρκίνων στον άνθρωπο· οι περιορισμοί της ΕΕ στην εισα- γωγή τέτοιου κρέατος υπάρχουν από το 1988. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει ήδη αμφισβητήσει αυτούς τους περιορισμούς στον ΠΟΕ και τα επιχειρηματικά λόμπι ζητούν την άρση τους μέσω του TTIP χαρακτη- ρίζοντάς τους «περιττούς» φραγμούς για τις εμπορικές συναλλαγές.

❚ Στις ΗΠΑ οι παραγωγοί κοτόπουλου και γαλοπούλας επεξεργάζονται τακτικά με χλώριο τα σφάγια των πουλερικών προτού τα πωλήσουν στους καταναλωτές – μια πρακτική απαγορευμένη από το 1997 στην ΕΕ. Και πάλι, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εναντιώθηκε σε αυτή την απαγόρευση μέσω του ΠΟΕ, και οι αμερικανικές εταιρείες ζητούν τώρα την άρση της μέσω του TTIP. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε στο παρελθόν να άρει την απαγόρευση, αλλά σταμάτησε όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με την αντίσταση που προέβαλαν κτηνίατροι και ευρωβουλευτές.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πραγματοποιήσει πολλές μυστικές συναντή- σεις με εκπροσώπους της βιομηχανίας τροφίμων που επιθυμούν διακαώς να αμβλύνουν τους κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων και γι’ αυτό τον λόγο δεν είναι δυνατόν να της έχουμε εμπιστοσύνη όσον αφορά την υπεράσπιση της υγείας των καταναλωτών. Σε ένα εσωτερικό έγγρα- φο θέσεων το οποίο κοινοποίησε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ πριν από τον πρώτο γύρο των διαπραγματεύσεων για το TTIP, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε να αναθεωρήσει τα ευρωπαϊκά μέτρα για την ασφάλεια των τροφίμων «με στόχο την άρση των περιττών φραγμών».31 Σε ένδειξη καλής θέλησης απέναντι στις απαιτήσεις των ΗΠΑ, η Επιτροπή ήδη έθεσε τέρμα σε μια πανευρωπαϊκή απαγόρευση των εισαγωγών από τις ΗΠΑ ζωντανών χοίρων και βοδινού κρέατος ψεκασμένου με γαλακτικό οξύ, παρά τις αντιρ- ρήσεις αρκετών κρατών-μελών της ΕΕ.32

30. «US Agricultural Exports Threatened by EU Pesticide Regulation», CropLife

America, 21 Νοεμβρίου 2013.

31. «Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP): Note for the attention of the Trade Policy Committee», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 20 Ιουνίου 2013.

32. «In move towards trade talks, EU to lift ban on some US meats», EurActiv, 5 Φε- βρουαρίου 2013. «Member States resist lactic acid cleaning for carcasses», EU Food Law, 12 Οκτωβρίου 2012.

5. Απορρύθμιση στον τομέα

του περιβάλλοντος

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει δημόσια ότι το TTIP θα εντείνει περαιτέρω την πίεση που ασκείται στο περιβάλλον, μιας και «κάθε σενάριο» για τις μελλοντικές εμπορικές συναλλαγές μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ στο πλαίσιο του TTIP θα αυξήσει την παραγωγή, την κατανάλωση και τη διεθνή μετα- φορά αγαθών. Η μελέτη επιπτώσεων της ίδιας της Επιτροπής επισημαίνει ακόμη ότι αυτή η αύξηση της παραγωγής θα δημιουργήσει με τη σειρά της

«κινδύνους τόσο για τους φυσικούς πόρους όσο και για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας».33 Όσον αφορά τις εκπομπές αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, η Επιτροπή αναφέρει ότι το προτιμητέο αποτέλεσμα του TTIP θα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με έντεκα επιπλέον τόνους διοξειδίου του άνθρακα, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις ίδιες τις δεσμεύσεις της ΕΕ για μείωση των εκπομπών στο πλαίσιο του Πρωτοκόλ- λου του Κιότο.34 Ωστόσο καμιά από αυτές τις παρατηρήσεις δεν ώθησαν την Επιτροπή να επανεξετάσει τη στήριξή της προς το TTIP.

Πιο άμεσα, το TTIP απειλεί να υπονομεύσει βασικούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς εντός της ΕΕ, οι οποίοι ως γνωστόν εγγυώνται πολύ υψηλότε- ρα επίπεδα ασφάλειας από εκείνα των ΗΠΑ. Ο πιο σημαντικός από αυτούς είναι ο ευρωπαϊκός κανονισμός REACH για τα χημικά προϊόντα, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 2007 με σκοπό την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από επικίνδυνες ουσίες που χρησιμοποιούν οι εταιρεί- ες στη μεταποίηση και σε άλλες παραγωγικές διαδικασίες.35 Ο κανονισμός REACH βασίζεται στην αρχή της προφύλαξης, στην οποία αναφερθήκαμε στην προηγούμενη ενότητα, και υποχρεώνει τους βιομηχάνους να αποδεί- ξουν ότι μια χημική ουσία είναι ασφαλής προτού πάρουν έγκριση για την εμπορική της εκμετάλλευση. Αντιθέτως, ο αμερικανικός νόμος του 1976 για τον Έλεγχο των Τοξικών Ουσιών (Toxic Substances Control Act, TSCA) υποχρεώνει τη δημόσια ρυθμιστική αρχή να αποδείξει ότι μια χημική ουσία

δεν είναι ασφαλής προτού περιορίσει τη χρήση της και επιτρέπει μονάχα

33. «Impact Assessment Report on the future of EU-US trade relations», Ευρωπαϊκή

Επιτροπή, Στρασβούργο, 12 Μαρτίου 2013, ενότητα 5.8.2.

34. Ό.π., ενότητα 5.8.1.

35. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1907/2006 για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειο- δότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH), 18 Δεκεμβρίου

2006.

τη λήψη του «λιγότερο επαχθούς» μέτρου. Από το 1976 μέχρι σήμερα και με βάση αυτό τον νόμο, ο αμερικανικός Οργανισμός Προστασίας του Περι- βάλλοντος έχει καταφέρει να επιβάλει ελέγχους σε μόλις έξι από τις 84.000 χημικές ουσίες που κυκλοφορούν στο εμπόριο στις ΗΠΑ.36 Ένα τόσο χαλα- ρό καθεστώς έχει άμεσες επιπτώσεις στην έκθεση των πολιτών σε κινδύ- νους για την υγεία: ενώ, για παράδειγμα, η ΕΕ απαγορεύει τη χρήση 1.200 ουσιών στα καλλυντικά, οι ΗΠΑ απαγορεύουν μόλις δώδεκα.37

Για χρόνια, οικολογικές οργανώσεις και ομάδες πολιτών στις ΗΠΑ πα- λεύουν για την αντικατάσταση του νόμου TSCA με νέους ρυθμιστικούς κα- νόνες στο πρότυπο του REACH.38 Από την άλλη πλευρά, τα επιχειρηματικά λόμπι έχουν αντιταχθεί σθεναρά στις ευρωπαϊκές απαιτήσεις ασφάλειας και επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν το απορρυθμιστικό πλαίσιο του TTIP προκειμένου να «εναρμονίσουν» τον κανονισμό REACH με τους χαλαρό- τερους κανονισμούς των ΗΠΑ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει την ουσιαστική ασυμβατότητα μεταξύ της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής προσέγγισης, αλλά εξακολουθεί να καταβάλλει προσπάθειες για μια πιθανή

«ρυθμιστική σύγκλιση και αναγνώριση στον τομέα των χημικών ουσιών» για λογαριασμό των επιχειρηματικών της εταίρων.39 Οι ευρωπαϊκές εται- ρείες θα συμβάλουν μετά χαράς σε αυτή την προσπάθεια: είναι και δική τους επιδίωξη να χρησιμοποιήσουν το TTIP προκειμένου να καταργήσουν περιβαλλοντικούς κανονισμούς που –όπως υποστηρίζουν– τις τοποθετούν αδίκως σε μειονεκτική θέση έναντι των διεθνών ανταγωνιστών τους.

Το απορρυθμιστικό πρόγραμμα του TTIP απειλεί αρκετούς ακόμη σημα- ντικούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Οι απαιτήσεις αειφορίας της Ευ- ρωπαϊκής Οδηγίας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας μπήκαν στο στό- χαστρο των αμερικανών παραγωγών αγροκαυσίμων οι οποίοι επιθυμούν

36. «Submission of Centre for International Environmental Law (CIEL) before US Senate Committee on Finance hearing on the Transatlantic Trade and Investment Partnership»: CIEL, Ουάσινγκτον, 30 Οκτωβρίου 2013 – βλ. επίσης «Chemical Regulation: Comparison of US and Recently Enacted European Union Approaches to Protect against the Risks of Toxic Chemicals», Government Accountability Office, Ουάσινγκτον, Αύγουστος 2007.

37. Kim Egan, «Is Europe the New America?», Saltbox Consulting, 24 Σεπτεμβρίου

2013.

38. Ο νέος Νόμος για τη Βελτίωση της Ασφάλειας των Χημικών Ουσιών που συζη- τείται αυτή τη στιγμή στο Κογκρέσο δεν αμφισβητεί την προσέγγιση του νόμου TSCA που βασίζεται στην «αξιολόγηση του κινδύνου». Βλ. π.χ. Karuna Jaggar,

«The Chemical Safety Improvement Act Falls Short: Open Letter to Congress»,

Huffington Post, 12 Νοεμβρίου 2013.

39. «Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP): Note for the attention of the Trade Policy Committee», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 20 Ιουνίου 2013· Παράρτημα II: « Chemicals in TTIP».

διακαώς να «εναρμονίσουν» τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς με τα χαμη- λότερα πρότυπα των ΗΠΑ. Η αμερικανική κυβέρνηση χρησιμοποιεί επίσης το TTIP για να αποδυναμώσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ποιότητα των Καυσίμων: σκοπός της είναι να διευκολύνει τα αμερικανικά διυλιστήρια να εξάγουν στην Ευρώπη καναδικό πετρέλαιο που εξορύσσεται από κοι- τάσματα ασφαλτούχας άμμου, με ολέθριες συνέπειες για το περιβάλλον.40

Επιπλέον, η εφαρμογή του TTIP θα ανοίξει την πόρτα στις μαζικές εξαγω- γές σχιστολιθικού φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη, οδηγώντας στην επέκταση της υδραυλικής ρωγμάτωσης (γνωστής ως «fracking») στις ΗΠΑ και δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα στις αμερικανικές εταιρείες να κινηθούν ενάντια σε ευρωπαϊκές χώρες που έχουν απαγορεύσει αυτή την τεχνική – ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που η αμερικανική εταιρεία ενέρ- γειας Lone Pine Resources χρησιμοποιεί τώρα τους κανόνες της NAFTA για να προσφύγει κατά της κυβέρνησης του Καναδά με αφορμή την απόφαση του Κεμπέκ να απαγορεύσει προσωρινά τις εργασίες υδραυλικής ρωγμά-

τωσης.41

40. Kate Sheppard, «Michael Froman, Top US Trade Official, Sides With Tar Sands

Advocates In EU Negotiations», Huffington Post, 24 Σεπτεμβρίου 2013.

41. «Lone Pine Resources files outrageous NAFTA lawsuit against fracking ban», κοινό δελτίο τύπου του Sierra Club και του Council of Canadians, 2 Οκτωβρίου 2013

.

6. Επίθεση στον

δημόσιο τομέα

Το TTIP στοχεύει όχι μόνο στη χαλάρωση των κανονισμών στους τομείς του περιβάλλοντος και της ασφάλειας τροφίμων, αλλά και στην απελευθέ- ρωση της αγοράς υπηρεσιών· σε αυτά τα σχέδια συμπεριλαμβάνεται και το άνοιγμα δημόσιων υπηρεσιών όπως η υγεία, η παιδεία και το νερό στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι αμερικανικές εταιρείες επιθυμούν διακαώς να αποκτήσουν πρόσβαση στα δημόσια συστήματα υγείας της Ευρώπης, τα οποία βλέπουν σαν τεράστιες αγορές που παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Η αμερικανική κυβέρνηση επιβεβαίωσε την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει το TTIP σαν πολιορκητικό κριό για να ανοίξει την ευρωπαϊκή αγορά υπη- ρεσιών στο αμερικανικό κεφάλαιο και να «αντιμετωπίσει την ύπαρξη κάθε κρατικά καθορισμένου μονοπωλίου» στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφελείας.42 Κάποιοι βουλευτές στη Βρετανία έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για το TTIP λέγοντας ότι μπορεί να «καταστρέψει» το Εθνικό Σύ- στημα Υγείας (NHS), γιατί δίνει το δικαίωμα στις αμερικανικές εταιρείες να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς για συμβάσεις παροχής υπηρεσιών υγείας.43

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ισχυρίστηκε ότι οι δημόσιες υπηρεσίες δεν θα συμπεριληφθούν στο TTIP, χάρη στην εξαίρεση των υπηρεσιών που «πα- ρέχονται στο πλαίσιο της άσκησης κυβερνητικής εξουσίας», όπως ορίζει η Γενική Συμφωνία για τις Συναλλαγές στον Τομέα των Υπηρεσιών (GATS) του ΠΟΕ.44 Ωστόσο η Επιτροπή έχει προ πολλού παραδεχτεί ότι αυτή η ρή- τρα δεν παρέχει καμία προστασία στις δημόσιες υπηρεσίες, δεδομένου ότι ο ορισμός της για το ποιες υπηρεσίες μπορούν να εξαιρεθούν είναι πολύ περιορισμένος. Ως εκ τούτου, η ΕΕ αναγκάστηκε να εισαγάγει μια επιπλέον περιοριστική διάταξη στο αρχικό χρονοδιάγραμμα του 1995 που όριζε τις δεσμεύσεις της για τον τομέα των υπηρεσιών, ώστε να εξαιρεθούν οι δημό- σιες υπηρεσίες της από τη συμμόρφωση στους κανόνες της GATS. Έκτοτε όμως, η Επιτροπή κινείται προς την άρση αυτής της «εξαίρεσης των υπηρε- σιών κοινής ωφέλειας», με το επιχείρημα ότι επιδιώκει να συμπεριληφθούν

42. Επιστολή του Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ Demetrios Marantis προς τον John

Boehner, 20 Μαρτίου 2013.

43. «Privatisation agenda drives Tory policy on NHS, says Burnham», Independent, 10

Ιανουαρίου 2014.

44. «Directives for the negotiation on the Transatlantic Trade and Investment Partnership between the European Union and the United States of America», Συμ- βούλιο της Ευρώπης, Βρυξέλλες, 17 Ιουνίου 2013, ενότητα 20.

οι δημόσιες υπηρεσίες στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ, εξαιρώντας μόνο τις υπηρεσίες που σχετίζονται με την ασφάλεια, όπως η απονομή της δικαι- οσύνης, η φύλαξη των συνόρων ή ο έλεγχος της εναέριας κυκλοφορίας.45

Πέρα από την προοπτική της παράδοσης των δημόσιων υπηρεσιών σε εταιρείες κερδοσκοπικού χαρακτήρα, μια από τις πιο ύπουλες επιπτώσεις των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών όπως το TTIP είναι ότι γίνεται πρακτικά αδύνατον για μια χώρα να αναστρέψει την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών της αφότου αυτή θα έχει συντελεστεί. Αυτό το φαινό- μενο «εγκλωβισμού» θα λάβει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις εάν το TTIP υιοθετήσει την προσέγγιση της «αρνητικής λίστας» που περιέχεται στη νέα συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ ΕΕ και Καναδά: σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, γνωστή ως «list it or lose it», απελευθερώνονται όλοι οι κλάδοι του τομέα των υπηρεσιών εκτός εκείνων που εξαιρούνται ρητά. Πρόκειται για μια ριζική μετατόπιση από την προσέγγιση της «θετικής λί- στας», που συνήθως ακολουθούσε η ΕΕ, σύμφωνα με την οποία ανοίγουν στον ανταγωνισμό των ξένων επιχειρήσεων μόνον εκείνοι οι κλάδοι για τους οποίους κατατίθεται σχετική πρόταση. Ευρωπαϊκά επιχειρηματικά λό- μπι έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους με αντίστοιχα αμερικανικά και ζητούν από κοινού να υιοθετηθεί η προσέγγιση της αρνητικής λίστας στο TTIP προ- κειμένου να μεγιστοποιηθεί ο αριθμός των κλάδων προς απελευθέρωση.46

Ομοίως, εάν συμπεριληφθούν στο TTIP μέτρα προστασίας των επενδυ- τών, οι ξένοι επενδυτές θα έχουν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των χωρών υποδοχής για απώλεια κερδών λόγω αναίρεσης προηγούμενων ιδι- ωτικοποιήσεων (βλ. παρακάτω). Όταν το 2006, ο λαός της Σλοβακίας έφερε στην εξουσία μια αριστερή κυβέρνηση ως αντίδραση στην αντιλαϊκή ιδιω- τικοποίηση της υγείας, μια από τις πρώτες κινήσεις της νέας κυβέρνησης ήταν να περιορίσει τη δυνατότητα των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών να κερδοσκοπούν σε βάρος του δημόσιου συστήματος υγείας. Ως αντίποι- να, ορισμένες ασφαλιστικές εταιρείες κατέθεσαν αγωγές αποζημιώσεως κατά της κυβέρνησης της Σλοβακίας, με την ολλανδική εταιρεία Achmea να καρπώνεται στο τέλος δημόσια περιουσιακά στοιχεία συνολικής αξίας

29,5 εκατ. ευρώ εν είδει «αποζημίωσης». Με μια πρωτοφανή αίτηση για

διαιτησία που κατέθεσε το 2013, η εταιρεία Achmea επιχειρεί σήμερα να

45. «Commission Proposal for the Modernisation of the Treatment of Public Services in EU Trade Agreements, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 26 Οκτωβρίου 2011.

46. «Regulatory Cooperation Component in the services sectors to an EU-US Economic Agreement», κοινή δήλωση του Φόρουμ Ευρωπαϊκών Υπηρεσιών και της Συμμα- χίας των Κλάδων των Υπηρεσιών, 12 Νοεμβρίου 2012. «EUROCHAMBRES views and priorities for the negotiations with the United States for a Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP)», έγγραφο θέσεων της EUROCHAMBRES, 6 Δε- κεμβρίου 2013.

χρησιμοποιήσει τα ίδια μέσα προκειμένου να αποτρέψει την κυβέρνηση της Σλοβακίας να δημιουργήσει ένα δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα που θα παρέχει ιατροφαρμακευτική κάλυψη σε όλους τους πολίτες της χώρας.47

Ανησυχίες έχουν εκφραστεί ακόμη και στο εσωτερικό της ίδιας της Ευ- ρωπαϊκής Επιτροπής ως προς τους κινδύνους που εγκυμονεί το TTIP για τις υπηρεσίες υγείας. Ο επικεφαλής του Τμήματος Συστημάτων Υγείας της Επιτροπής, Μπέρνι Μέρκελ, προειδοποιεί ότι η ΕΕ θα πρέπει να δώσει μάχη για να προασπίσει τις διατάξεις της για τη δημόσια υγεία έναντι των απαιτή- σεων των ΗΠΑ για διευρυμένη πρόσβαση στην αγορά μέσω του TTIP. Στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την Υγεία τον Οκτώβριο του 2013, ο Μέρκελ προειδοποίησε τον κόσμο να μην τρέφει ψευδαισθήσεις ότι το TTIP θα αποτελέσει ευκαιρία για την αναβάθμιση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης: «Να θυμάστε ότι το αμερικανικό σύστημα λειτουργεί καλά για όσους έχουν λεφτά, αλλά όχι και τόσο για όσους δεν έχουν».48

Ταυτόχρονα όμως, η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει να χρησιμοποι- ήσει το TTIP για να υπονομεύσει σημαντικούς οικονομικούς κανονισμούς που θεσπίστηκαν την επαύριο της κρίσης του 2008. Παρά την ομόφωνη παραδοχή ότι μια από τις πρωταρχικές αιτίες του κραχ του 2008 ήταν το χαλαρό ρυθμιστικό πλαίσιο, η Επιτροπή επιχειρεί τώρα να διευρύνει ακόμα περισσότερο την απορρύθμιση απαιτώντας να συμπεριληφθεί το ζήτημα αυτό στις διαπραγματεύσεις για το TTIP. Την ατζέντα αυτή προωθεί η κυ- βέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου για λογαριασμό του ισχυρού λονδρέ- ζικου λόμπι χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (του γνωστού «Σίτι»), καθώς και η γερμανική κυβέρνηση για λογαριασμό του δικού της τραπεζικού το- μέα. Η ίδια ατζέντα προωθείται επίσης από τις μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ, που επιδιώκουν και αυτές να χρησιμοποιήσουν το TTIP για να απο- δυναμώσουν τους νέους κανονισμούς που τέθηκαν σε ισχύ με τον νόμο Dodd-Frank της κυβέρνησης Ομπάμα.49 Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει ήδη συμφωνήσει να διαπραγματευτεί τη χαλάρωση των κανόνων που διέπουν την πρόσβαση στην αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, μη εξαιρουμέ- νης της κατάργησης των ελέγχων της κίνησης κεφαλαίων.50

Εκτός από την απελευθέρωση των δημόσιων υπηρεσιών, η Ευρωπαϊκή Επι- τροπή και η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να χρησιμοποιήσουν

47. Laurence Franc-Menget, «ACHMEA II – Seizing Arbitral Tribunals to Prevent Likely

Future Expropriations: Is it an Option?», Kluwer Arbitration Blog, 28 Μαρτίου 2013.

48. «TTIP: Health sector braced for “damage control”», EurActiv, 7 Οκτωβρίου 2013.

49. James Politi και Alex Barker, «White House set for Wall Street clash over trade talks», Financial Times, 7 Ιουλίου 2013.

50. Myriam Vander Stichele, «TTIP Negotiations and Financial Services: Issues and

Problems for Financial Services Regulation», SOMO, Άμστερνταμ, 16 Οκτωβρίου 2013.

το TTIP για να ανοίξουν τις δημόσιες συμβάσεις στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό σημαίνει ότι από εδώ και πέρα η τοπική αυτοδιοίκηση δεν θα μπορεί πλέ- ον να εφαρμόζει πολιτικές προμηθειών οι οποίες της επέτρεπαν να υπηρε- τεί σημαντικούς κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει γνωστή την πρόθεσή της να εξαλείψει τις δημοφιλείς διατά- ξεις «Buy America» (Αγοράζω αμερικανικά) στις οποίες καταφεύγουν πολλές πολιτείες των ΗΠΑ προκειμένου να στηρίξουν τις τοπικές επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας.51 Η αμερικανική κυβέρνηση έχει κάνει γνωστή την πρόθε- σή της να βάλει στο στόχαστρο προγράμματα προμηθειών της ΕΕ, όπως τα προγράμματα προμήθειας τροφίμων τοπικής παραγωγής που προωθούνται στα σχολεία και σε άλλους δημόσιους οργανισμούς.52 Για μια ακόμη φορά, οι μόνοι κερδισμένοι θα είναι οι υπερεθνικές επιχειρήσεις οι οποίες εκτοπίζουν τους τοπικούς προμηθευτές και τους αποσπούν τις συμβάσεις.

Καμιά από αυτές τις μεθοδεύσεις δεν είναι αναπότρεπτη. Η γαλλική κυ- βέρνηση, χάρη στην αρχή της «πολιτιστικής εξαίρεσης», με την οποία πά- ντα προστάτευε την κινηματογραφική της βιομηχανία από τον εξωτερικό ανταγωνισμό, ανακοίνωσε τον Ιούνιο του 2013 ότι κατόρθωσε να εξαιρέσει τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες από την εντολή διαπραγμάτευσης της Ευ- ρωπαϊκής Επιτροπής για το TTIP, παρά την αντίθεση του Ηνωμένου Βασιλεί- ου, της Γερμανίας και της ιδίας της Επιτροπής. Σε μια έντονη συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, η Γαλλία απειλούσε ότι θα εμποδίσει με βέτο την έναρξη των διαπραγματεύσεων για το TTIP, εάν δεν γινόταν δεκτή η αρχή της πολιτιστικής εξαίρεσης. Η αμερικανική κυβέρνηση επιβεβαίωσε ωστόσο ότι θα προωθήσει επιθετικά τη δική της βιομηχανία κι- νηματογράφου και τηλεόρασης προκειμένου να συμπεριληφθούν στις δια- πραγματεύσεις οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες.53 Ενοχλημένη από την απο- τυχία της να εξασφαλίσει πλήρη εντολή για όλους τους κλάδους υπηρεσιών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιμένει ότι δεν υπάρχει στο TTIP εξαίρεση για τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες, και ότι ενδέχεται να προσπαθήσει να τις επα- ναφέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε μεταγενέστερο στάδιο.54

51. James Politi, «Buy America laws raise hurdles in European talks», Financial Times,

26 Ιουνίου 2013. Οι διατάξεις Buy America καταγράφονται ρητά ως στόχος στην ενότητα 24 της διαπραγματευτικής εντολής προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2013.

52. «EU-US trade deal: A bumper crop for “big food”?», Friends of the Earth Europe και

Institute for Agriculture and Trade Policy, Οκτώβριος 2013.

53. Γραπτές απαντήσεις από τον αμερικανό αντιπρόσωπο Εμπορίου Michael Froman προς την Επιτροπή Προϋπολογισμού της Βουλής των Αντιπροσώπων του Κογκρέ- σου σχετικά με την Ατζέντα Εμπορικής Πολιτικής του Προέδρου, 18 Ιουλίου 2013.

54. «Member States endorse EU-US trade and investment negotiations», Ευρωπαϊ- κή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 14 Ιουνίου 2013. «M. Barroso, vous n’êtes ni loyal ni res- pectueux!», Le Monde, 18 Ιουνίου 2013.

7. Κίνδυνοι για τα

προσωπικά δεδομένα

Ενώ το TTIP έχει ως πρωταρχικό στόχο την απορρύθμιση προς όφελος των επιχειρήσεων, αποσκοπεί παράλληλα στην αύξηση των κερδών τους με τον περιορισμό της πρόσβασης των πολιτών στην πληροφόρηση. Είναι πολύ πιθανό το κεφάλαιο του TTIP για την πνευματική ιδιοκτησία να περιέχει διατάξεις για τα πνευματικά δικαιώματα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα εμπορικά σήματα με σκοπό την ενίσχυση του ελέγχου της γνώσης εκ μέρους των επιχειρήσεων εις βάρος της ελεύθερης πρόσβασης σε αυτήν στην ΕΕ και τις ΗΠΑ. Η πολύ σημαντική εξαίρεση των σχολείων, των βιβλιο- θηκών, των ατόμων με αναπηρία και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από τη συμμόρφωση στους κανονισμούς περί πνευματικής ιδιοκτησίας κινδυ- νεύει να αρθεί. Την ίδια ώρα, η φαρμακοβιομηχανία θέλει να χρησιμοποι- ήσει το TTIP για να περιορίσει την ελεύθερη πρόσβαση σε δεδομένα που προέρχονται από κλινικές μελέτες, κάτι που θα υπονομεύσει τη διαφάνεια και μελλοντικά θα αυξήσει τις δαπάνες των εθνικών συστημάτων υγείας.55

Ένα απόρρητο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ήρθε στο φως της δημοσιότητας προκάλεσε ανησυχίες ότι μέσω του TTIP θα επανέλθουν βασικές διατάξεις της ACTA (της Εμπορικής Συμφωνίας Κατά της Παραποί- ησης), η οποία απορρίφθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο το 2012.56 Εκείνη η νομοθεσία καταγγέλθηκε σε όλη την Ευρώπη ως μια επίθεση στις ατομικές ελευθερίες, διότι θα υποχρέωνε τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών να παρακολουθούν τη δραστηριότητα των πολιτών στο διαδίκτυο και να καταδίδουν στις Αρχές οποιονδήποτε έκριναν ύποπτο για παράβαση των διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι ευρωβουλευτές απέρριψαν την ACTA με συντριπτική πλειοψηφία 478 ψήφων έναντι 39 – ήταν η πρώτη φορά που το Ευρωκοινοβούλιο έκανε χρήση των νέων εξουσιών που του παρείχε η Συνθήκη της Λισσαβόνας για να απορρίψει μια διεθνή εμπορική συμφωνία. Ο σκωτσέζος ευρωβουλευτής Ντέιβιντ Μάρτιν, ο οποίος εκτε-

λούσε χρέη εισηγητή της έκθεσης για την ACTA, προειδοποίησε τους συνα-

55. Jim Murray, «New fronts in the struggle for transparency», BMJ Blogs, 13 Δεκεμ- βρίου 2013.

56. «Transatlantic Trade and Investment Partnership negotiations (TTIP): The Infor- mation and Communication Technology (ICT) sector», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 2013.

δέλφους του ότι θα ήταν αδιανόητο να εγκρίνουν μια συμφωνία που ήταν αποτέλεσμα μυστικών διαπραγματεύσεων και η οποία παρουσιάστηκε στο Ευρωκοινοβούλιο ως τετελεσμένο γεγονός.

Επιπλέον το TTIP θα αποδυναμώσει τη νομοθεσία για τα προσωπικά δεδο- μένα, καθιστώντας ευκολότερη την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε αυτά για εμπορική χρήση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αμβλύνει σημαντικά τους κοινοτικούς κανόνες περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων ώστε να προετοιμάσει το έδαφος για τη συνοχή του ρυθμιστικού πλαισίου υπό το TTIP, καταργώντας μια σημαντική δικλίδα ασφαλείας που εμπόδιζε τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών να κατασκοπεύουν τους ευρω- παίους πολίτες.57 Η μέγιστη ειρωνεία, όπως αποκαλύφθηκε στα έγγραφα που εξασφάλισε ο Έντουαρντ Σνόουντεν, είναι ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ τοποθέτησε κοριούς σε γραφεία της ΕΕ στη Νέα Υόρκη, την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες, ενώ διείσδυσε και στο δίκτυο των ηλεκτρονικών υπολο- γιστών, ώστε να αποκτήσει πρόσβαση σε εσωτερική ηλεκτρονική αλληλο- γραφία και έγγραφα της ΕΕ. Οι εκκλήσεις ευρωβουλευτών για διακοπή των διαπραγματεύσεων για το TTIP μετά την αποκάλυψη αυτού του σκανδάλου βρήκαν σύμφωνη την επίτροπο Δικαιοσύνης της ΕΕ Βίβιαν Ρέντινγκ η οποία δήλωσε: «Δεν μπορούμε να συμμετέχουμε σε διαπραγματεύσεις για μια με- γάλη διατλαντική αγορά εάν υπάρχει έστω και η παραμικρή υπόνοια ότι οι εταίροι μας επιδίδονται σε δραστηριότητες κατασκοπείας των γραφείων

των διαπραγματευτών μας».58

57. James Fontanella-Khan, «Washington pushed EU to dilute data protection», Finan- cial Times, 12 Ιουνίου 2013.

58. Claus Hecking και Stefan Schultz, «Spying “Out of Control”: EU Official Questions Trade Negotiations», Der Spiegel, 30 Ιουνίου 2013. Laura Poitras, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid και Holger Stark, «Attacks from America: NSA Spied on European Union Offices», Der Spiegel, 29 Ιουνίου 2013.

8. ISDS: Επίλυση Διαφορών Επενδυτή-Κράτους. Απειλή για τη δημοκρατία

Η μεγαλύτερη ίσως απειλή του TTIP είναι ότι επιδιώκει να δώσει στις υπερ- εθνικές επιχειρήσεις την εξουσία να προσφεύγουν κατά συγκεκριμένων χωρών για ζημίες τις οποίες υπέστησαν κατόπιν αποφάσεων δημόσιας πο- λιτικής. Η πρόβλεψη για ένα σύστημα Επίλυσης Διαφορών Επενδυτή-Κρά- τους (Investor-State Dispute Settlement, ISDS) έχει πρωτοφανείς επιπτώ- σεις διότι αποδίδει στο υπερεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με εκείνη του έθνους-κράτους. Έτσι, στο πλαίσιο του TTIP, οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές επιχειρήσεις αποκτούν τη δυνατότητα να αμφισβητούν τις δημοκρατικές αποφάσεις κυρίαρχων κρατών και να διεκδικούν αποζημίω- ση όταν αυτές οι αποφάσεις επηρεάζουν αρνητικά τα κέρδη τους.

Οι ΗΠΑ επέμειναν να συμπεριληφθεί το ISDS σε όλες σχεδόν τις διμερείς συνθήκες επενδύσεων που έχουν υπογράψει μέχρι στιγμής, και μόνο η Αυ- στραλία κατόρθωσε να εξασφαλίσει την εξαίρεσή της από τον κανόνα. Με το σύστημα ISDS, οι εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να καταθέτουν αγωγές για αποζημιώσεις κατά της χώρας υποδοχής ακόμα κι αν δεν έχουν συνάψει σύμβαση με την κυβέρνησή της. Επιπλέον, επιτρέπεται στους επενδυτές να παρακάμπτουν τα τοπικά δικαστήρια και να καταθέτουν τις αγωγές τους απευθείας σε διεθνή διαιτητικά δικαστήρια, παραβιάζοντας τη συνήθη απαίτηση εξάντλησης των τοπικών ένδικων μέσων πριν από την προσφυγή σε διεθνή όργανα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εγχώριες εταιρείες «μεταμ- φιέστηκαν» σε ξένους επενδυτές προκειμένου να επωφεληθούν των προ- νομίων του ISDS και να κινήσουν διαδικασία διαιτησίας ενάντια στη δική τους κυβέρνηση.59

Τα διαιτητικά δικαστήρια αυτά καθαυτά λίγο διαφέρουν από δικαστή- ρια-παρωδία. Οι δικαστές δεν είναι μόνιμοι δημόσιοι λειτουργοί, όπως στα εθνικά δικαστικά συστήματα, αλλά μια μικρή κλίκα δικηγόρων εταιρικού δικαίου, οι οποίοι διορίζονται κατά περίπτωση και έχουν ίδιο συμφέρον

59. Gus Van Harten, Investment Treaty Arbitration and Public Law, Oxford University

Press, Οξφόρδη, 2007.

να αποφανθούν υπέρ των επιχειρήσεων.60 Τα δικαστήρια συνεδριάζουν κεκλεισμένων των θυρών κι οι δικαστές έχουν αποδεδειγμένα προβεί σε εσφαλμένη εφαρμογή του δικαίου τόσες πολλές φορές που ακόμα κι εκεί- νοι που υποστηρίζουν την ιδέα της διεθνούς διαιτησίας παραδέχονται ότι το σύστημα αυτό έχει χάσει τελείως την αξιοπιστία του. Με δημόσια δή- λωσή τους, πενήντα καθηγητές νομικής και άλλοι ακαδημαϊκοί ζητούν την κατάργησή του και την επαναφορά του δικαιώματος εκδίκασης στα εθνικά δικαστήρια.61

Στις περιπτώσεις όπου το ISDS έχει συμπεριληφθεί σε διμερείς συμβάσεις επενδύσεων ή σε άλλες συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, έχει ήδη επι- φέρει σοβαρά πλήγματα στην άσκηση δημόσιας πολιτικής και στη δημο- κρατία.62 Ορισμένα από τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι τα εξής:

❚ Η σουηδική εταιρεία ενέργειας Vattenfall κινήθηκε κατά της γερμα- νικής κυβέρνησης για 3,7 δισ. ευρώ λόγω της απόφασης της χώρας να καταργήσει σταδιακά την πυρηνική ενέργεια μετά το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα. Σε προηγούμενη διένεξη με την πόλη του Αμβούργου για τους περιβαλλοντικούς της κανονισμούς, η Vattenfall πέτυχε την άμβλυνσή τους με την επιθετική της πολιτική.

❚ Στην πρώτη από μια σειρά υποθέσεων επίλυσης διαφορών επενδυ- τή-κράτους δυνάμει των κανόνων της NAFTA εναντίον του Καναδά, η χώρα αναγκάστηκε να ανακαλέσει την απαγόρευση του πρόσθετου καυσίμων MMT κατόπιν αμφισβήτησης από την αμερικανική εταιρεία Ethyl. Σε μια μεταγενέστερη υπόθεση σχετικά με δικαιώματα νερού και ξυλείας, ο Καναδάς αναγκάστηκε να καταβάλει 122 εκατ. δολάρια σε μια καναδική εταιρεία χάρτου, την AbitibiBowater, η οποία χρησι- μοποίησε τους κανόνες της NAFTA για να κινήσει διαδικασία διαιτη- σίας ενάντια στην κυβέρνηση της δικής της χώρας από τα γραφεία της στις ΗΠΑ.

❚ Ο αμερικανικός κολοσσός προϊόντων καπνού Philip Morris άσκησε αγωγή κατά της κυβέρνησης της Αυστραλίας διεκδικώντας ποσό δισ-

εκατομμυρίων δολαρίων σχετικά με την πολιτική δημόσιας υγείας

60. Pia Eberhardt και Cecilia Olivet, Profiting from Injustice: How Law Firms, Arbitrators and Financiers are Fuelling an Investment Arbitration Boom, Corporate Europe Observatory and Transnational Institute, Άμστερνταμ, 2012.

61. «Public Statement on the Investment Regime», 31 Αυγούστου 2010, διαθέσιμη σε διάφορες γλώσσες στη διεύθυνση: www.osgoode.yorku.ca/public_statement.

62. Για περισσότερα παραδείγματα, βλ. John Hilary, The Poverty of Capitalism: Economic Meltdown and the Struggle for What Comes Next, Pluto Press, Λονδίνο,

2013, κεφάλαιο 3.

σύμφωνα με την οποία όλα τα τσιγάρα πρέπει πλέον να πωλούνται σε ουδέτερη συσκευασία. Η Philip Morris άσκησε επίσης αγωγή ενα- ντίον της Ουρουγουάης για τα μέτρα καταπολέμησης του καπνίσμα- τος που υιοθετήθηκαν από τη χώρα αυτή, σύμφωνα με τα οποία το

80% της επιφάνειας ενός πακέτου τσιγάρων πρέπει να καλύπτεται από φωτογραφίες που απεικονίζουν τις επιπτώσεις του καπνίσματος.

❚ Η χώρα που έχει υποστεί τα πιο βαριά πλήγματα από υποθέσεις επί- λυσης διαφορών επενδυτή-κράτους είναι η Αργεντινή. Πολλές από αυτές τις υποθέσεις έχουν σχέση με την απόφαση της χώρας να απο- συνδέσει το νόμισμά της από το αμερικανικό δολάριο το 2002. Μετά από πολλά χρόνια δικαστικών αγώνων, η κυβέρνηση της Αργεντινής εξαναγκάστηκε τον Οκτώβριο του 2013 να καταβάλει ποσό άνω των

500 εκατ. δολαρίων προκειμένου να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις πέ- ντε εταιρειών.

❚ Στη σημαντικότερη διαιτητική απόφαση επίλυσης διαφορών επεν- δυτή-κράτους που εκδόθηκε ποτέ, ο Ισημερινός υποχρεώθηκε να κα- ταβάλει στην Occidental Petroleum αποζημίωση 1,77 δισ. δολαρίων επειδή τερμάτισε σύμβαση με τον πετρελαϊκό κολοσσό όταν αυτός παραβίασε τους νόμους της χώρας. Άλλο δικαστήριο απέρριψε την απαίτηση αποζημίωσης ύψους 19 δισ. δολαρίων του Ισημερινού ένα- ντι της Chevron για τη μόλυνση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου επί δύο δεκαετίες.

Η προσφυγή στο ISDS εκ μέρους των υπερεθνικών επιχειρήσεων έχει προσλάβει διαστάσεις επιδημίας. Μέχρι σήμερα ξεπερνούν τις 500 οι γνω- στές υποθέσεις προσφυγής στη διαιτησία εναντίον τουλάχιστον 95 χωρών, από τις οποίες οι 400 προέκυψαν μέσα στην τελευταία δεκαετία.63 Πολλές ακόμη είναι πιθανό να έχουν προκύψει χωρίς ποτέ να γίνουν δημόσια γνω- στές λόγω της μυστικότητας που περιβάλλει τη διαδικασία της διαιτησίας.

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι σε ολόκληρη την Ευρώπη αμφισβητούν πλέ- ον το κατά πόσον είναι σκόπιμο να συμπεριληφθεί το ISDS στο TTIP. Η βρε- τανική κυβέρνηση ανέθεσε στο LSE την εκπόνηση μιας μελέτης επιπτώσεων με ανάλυση κόστους-οφέλους ως προς το ενδεχόμενο να συμπεριληφθεί η προστασία των επενδύσεων σε μια συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ. Το συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι μια τέτοια κίνηση θα εξέθετε το Ηνωμένο Βασίλειο σε έναν αριθμό διενέξεων και συνακόλουθων ζημιών ακόμη μεγαλύτερο και από αυτόν που υπέστη ο Καναδάς εξαιτίας της NAFTA, ενώ παράλληλα θα

63. «Recent Developments in Investor-State Dispute Settlement (ISDS)», Γενεύη, Μά- ιος 2013.

ήταν «ιδιαίτερα απίθανο» να φέρει στη χώρα νέες επενδύσεις (δεν υπάρχει διμερής συμφωνία των ΗΠΑ με άλλη βιομηχανική χώρα που να οδήγησε σε αύξηση των αμερικανικών επενδύσεων στο έδαφος της χώρας αυτής). Οι μελετητές πρότειναν στην κυβέρνηση να επανεξετάσει το κατά πόσον είναι συνετό να συμπεριληφθεί στο TTIP η προστασία των επενδυτών.64

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αποφασίσει ποιο σύστημα επίλυσης δι- αφορών επενδυτή-κράτους επιθυμεί για το TTIP.65 Η στάση της αποτέλε- σε, ωστόσο, αντικείμενο αυξανόμενης κριτικής από ομάδες της κοινωνίας πολιτών –συμπεριλαμβανομένων διακοσίων ευρωπαϊκών, αμερικανικών και διεθνών οργανώσεων που τον Δεκέμβριο του 2013 απηύθυναν κοινή επιστολή στους κορυφαίους διαπραγματευτές του TTIP– καθώς και από κυ- βερνήσεις κρατών-μελών της ΕΕ.66 Απαντώντας σε αυτές τις κριτικές, η Ευ- ρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τον Ιανουάριο του 2014 ότι θα αναστείλει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το ISDS εντός του TTIP για περίοδο τριών μηνών προκειμένου να ξεκινήσει μια δημόσια «διαβούλευση» με τους ευ- ρωπαίους πολίτες.67 Από μεταγενέστερα σχόλια του επιτρόπου Εμπορίου της ΕΕ Κάρελ ντε Χουχτ έγινε εμφανές ότι αυτή η κίνηση περισσότερο είχε σκοπό να πείσει τους σκεπτικιστές για τα προτερήματα του ISDS, παρά να

δώσει τη δυνατότητα αναθεώρησης των προθέσεων της Επιτροπής.68

64. Lauge N. Skovgaard Poulsen, Jonathan Bonnitcha και Jason Webb Yackee, «Costs and Benefits of an EU-USA Investment Protection Treaty», London School of Economics, Λονδίνο, Απρίλιος 2013.

65. «TTIP negotiations: Modified EU draft proposals on trade in services, investment and electronic commerce», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 2 Ιουλίου 2013.

66. Επιστολή της κοινωνίας των πολιτών για το TTIP στον Εκπρόσωπο Εμπορίου των ΗΠΑ Michael Froman και στον Επίτροπο Εμπορίου της ΕΕ Karel De Gucht, 16 Δε- κεμβρίου 2013.

67. «Commission to consult European public on provisions in EU-US trade deal on investment and investor-state dispute settlement, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλ- λες, 21 Ιανουαρίου 2014.

68. «The Transatlantic Trade and Investment Partnership: Where do we stand on the hottest topics in the current debate?», ομιλία του ευρωπαίου επιτρόπου Εμπορίου Κάρελ ντε Χουχτ στο Atlantikbrücke, Ντίσελντορφ, 22 Ιανουαρίου 2014.

9. Η αντίσταση

μεγαλώνει

Το κίνημα κατά του TTIP δυναμώνει ολοένα και στις δυο πλευρές του Ατ- λαντικού, καθώς οι λαοί αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι οι διαπραγματεύ- σεις συνιστούν απειλή για πάρα πολλές πτυχές της ζωής τους. Ακτιβιστές στους τομείς της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και της κοινωνικής δικαιοσύνης ενώνουν τις δυνάμεις τους με συνδικάτα και ομάδες κατανα- λωτών τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ προκειμένου να αντιταχθούν στην απορρυθμιστική ατζέντα του TTIP. Βουλευτές απ’ όλη την Ευρώπη έχουν εκφράσει δημόσια την ανησυχία τους για τους κινδύνους που εγκυμονεί το TTIP: σε μια θυελλώδη συνεδρίαση της γαλλικής Γερουσίας τον Ιανουάριο του 2014, γερουσιαστές από όλα τα πολιτικά κόμματα εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση κατά της γαλλικής κυβέρνησης για την υποστήριξη που παρέχει σε αυτή τη συμφωνία, ενώ βουλευτές από όλο το πολιτικό φάσμα στη Γερμα- νία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία έχουν υποβάλει στα κοινοβού- λιά τους προτάσεις, προς συζήτηση και ψήφιση, εναντίον του TTIP.69 Στις ΗΠΑ, 178 μέλη του Κογκρέσου –τα οποία έχουν την εξουσία να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το TTIP– απηύθυναν μια σειρά επιστολών στον πρόεδρο Ομπάμα, η οποία φανερώνει την αυξανόμενη δυσαρέσκειά τους για την κατεύθυνση που παίρνει η εμπορική πολιτική της χώρας· σε αυτές τις επι- στολές δηλώνουν ότι αρνούνται να του παραχωρήσουν εξουσία κατεπεί- γουσας διαπραγμάτευσης (fast track authority) για μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες.70

Παράλληλα, χώρες εκτός ΕΕ και ΗΠΑ ανησυχούν κι αυτές για τις πιθανές επιπτώσεις του TTIP στα εμπορικά τους συμφέροντα. Η προσπάθεια σύ- σφιξης των σχέσεων ΕΕ-ΗΠΑ μέσω του TTIP αντιμετωπίζεται από πολλούς ως μια απόπειρα περιθωριοποίησης των αναδυόμενων οικονομιών όπως

69. «French senators strongly attack EU-US trade deal, EurActiv, 13 Ιανουαρίου 2014.

«Oppositionsfraktionen fordern verschiedene Änderungen für TTIP-Verhandlun- gen», Deutscher Bundestag, 14 Ιουνίου 2013. «Transatlantic Trade and Investment Partnership», House of Commons 2013-14 session, Ηνωμένο Βασίλειο. «Motion of Bram Van Ojik on the inclusion of ISDS in the EU-US trade agreement», η πρόταση υποβλήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2013 και στη συνέχεια εγκρίθηκε από την Κάτω Βουλή του Ολλανδικού Κοινοβουλίου.

70. «Camp-Baucus Bill Would Revive Controversial 2002 Fast Track Mechanism», Public Citizen, Ουάσινγκτον, Ιανουάριος 2014.

η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία, οι οποίες σήμερα αμφισβητούν την ηγεμονία των κυρίαρχων καπιταλιστικών δυνάμεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι το TTIP όχι μόνο θα θέσει ρυθμιστικά πρότυπα για την ΕΕ και τις ΗΠΑ, αλλά και θα δημιουργήσει ένα κλίμα μέσα στο οποίο οι υπόλοιποι εμπορι- κοί εταίροι θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν τα ίδια πρότυπα προκειμένου να μην καταλήξουν στο περιθώριο της παγκόσμιας οικονομίας.71 Ταυτό- χρονα, η μείωση των δασμολογικών και άλλων φραγμών ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει αρνητικά τόσο τις αναδυόμενες οικονομίες όσο και τις οικονομίες χαμηλού εισοδήματος, εκτοπίζοντας τα προϊόντα τους από την προηγούμενη θέση που είχαν στην αμερικανική και ευρωπαϊκή αγορά και μειώνοντας τις εξαγωγές τους.72

Ουσιαστικά το TTIP είναι μια συμφωνία που σχεδιάστηκε προς όφελος των ευρωπαϊκών και αμερικανικών πολυεθνικών, οι οποίες προσπαθούν να επεκτείνουν την πρόσβασή τους στην αγορά και να μεθοδεύσουν την άρση των ρυθμίσεων που περιορίζουν τα κέρδη τους. Σχολιαστές που διατυπώ- νουν την άποψη ότι το TTIP θα μπορούσε να μετατραπεί σε μοχλό για την ενίσχυση των ρυθμιστικών προτύπων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού παραβλέπουν την αφετηρία του, το περιεχόμενό του και την απορρυθμι- στική ατζέντα που αποτελεί τον πυρήνα του. Για τον λόγο αυτό, η κοινωνία πολιτών αντιδρά στις διαπραγματεύσεις ζητώντας την απόσυρση του TTIP και την αντικατάστασή του με μια εντολή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία θα βάζει τους ανθρώπους και τον πλανήτη πάνω από τα κέρδη των επιχειρήσεων.73 Οι προοδευτικές δυνάμεις της Ευρώπης, των ΗΠΑ και του

κόσμου όλου καλούνται να συμμετάσχουν σε αυτή την καμπάνια.

71. «The Transatlantic Trade and Investment Partnership: Global Impacts, ομιλία του ευρωπαίου επιτρόπου Εμπορίου Κάρελ ντε Χουχτ στο Ινστιτούτο Διεθνών και Ευ- ρωπαϊκών Υποθέσεων, Δουβλίνο, 19 Απριλίου 2013.

72. «The Transatlantic Trade and Investment Partnership: A New Engine for Global Development?», Sandler Trade LLC, Ουάσινγκτον, Ιούνιος 2013. «Potential Effects of the Proposed Transatlantic Trade and Investment Partnership on Selected Developing Countries», CARIS, Μπράιτον, Σεπτέμβριος 2013.

73. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη θετική εναλλακτική στο TTIP και άλ- λες παρόμοιες συμφωνίες, βλ. «Alternative Trade Mandate ‘Trade: Time for a New Vision’», στη διεύθυνση alternativetrademandate.org, Νοέμβριος 2013.

10. Περισσότερες

πληροφορίες

Στις ακόλουθες ιστοσελίδες θα βρείτε ενότητες αφιερωμένες σε καμπάνι- ες, ειδήσεις και κριτικές μελέτες σχετικά με το TTIP:

❚ bilaterals.org: περιλαμβάνει όλες τις τελευταίες ειδήσεις σχετικά με το TTIP

❚ s2bnetwork.org: Seattle to Brussels Network (ΕΕ)

❚ citizen.org: Public Citizen (ΗΠΑ)

❚ sierraclub.org: Sierra Club (ΗΠΑ)

Εκτός από τις πολυάριθμες πηγές που αναφέρονται στις υποσημειώσεις της παρούσας έκθεσης, ορισμένες από τις καλές γενικές μελέτες σχετικά με το TTIP είναι οι ακόλουθες:

❚ «A Brave New Transatlantic Partnership: The proposed EU-US Transatlan- tic Trade and Investment Partnership and its socio-economic & environ- mental consequences», Seattle to Brussels Network, Οκτώβριος 2013.

❚ «The Transatlantic Free Trade Agreement: What’s at Stake for Commu- nities and the Environment», Sierra Club, Ιούνιος 2013.

❚ «A Transatlantic Corporate Bill of Rights: Investor privileges in EU-US trade deal threaten public interest and democracy», Corporate Eu- rope Observatory, Seattle to Brussels Network και Transnational Insti- tute, Οκτώβριος 2013.

❚ «EU-US trade deal: A bumper crop for “big food”? », Friends of the

Earth Europe και Institute for Agriculture and Trade Policy, Οκτώβριος

2013.

❚ «The Transatlantic Colossus: Global Contributions to Broaden the De- bate on the EU-US Free Trade Agreement», Berlin Forum on Global Politics, Ιανουάριος 2014.

Επίσημα έγγραφα σχετικά με το TTIP θα βρείτε στις ακόλουθες ιστοσελί- δες:

❚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: ec.europa.eu/trade/policy/in-focus/ttip

❚ του Αντιπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ: www.ustr.gov/ttip

ΙΔΡΥΜΑ ΡΟΖΑ ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ

Το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ (Rosa Luxemburg Stiftung) είναι μια διε- θνής αριστερή μη-κερδοσκοπική οργάνωση πολιτικής επιμόρφωσης που συνδέεται με το γερμανικό Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke). Ιδρύθηκε το

1990 και έχει ως αντικείμενο την ανάλυση των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών και εξελίξεων σε παγκόσμια κλίμακα. Το πλαίσιο στο οποίο λει- τουργούμε είναι η διογκούμενη πολλαπλή κρίση του σημερινού πολιτικού και οικονομικού μας συστήματος. Σε συνεργασία με άλλες προοδευτικές οργανώσεις από ολόκληρο τον κόσμο, εργαζόμαστε για τη δημοκρατι- κή και κοινωνική συμμετοχή, την ενδυνάμωση των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων, τις εναλλακτικές λύσεις για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Οι διεθνείς μας δραστηριότητες έχουν ως στόχο την προώθηση της πολιτικής επιμόρφωσης μέσω πανεπιστημιακών μελετών, δημόσιων προγραμμάτων και έργων που διεξάγονται σε συνεργασία με άλλα ιδρύμα- τα. Για να μπορεί να καθοδηγεί και να συντονίζει τα διάφορα προγράμμα- τα, το ίδρυμα ίδρυσε 17 περιφερειακά γραφεία ανά τον κόσμο. Το Γραφείο Βρυξελλών άνοιξε το 2008· κύρια αποστολή του είναι να φέρει σε επαφή κοινωνικά κινήματα, ακτιβιστές και διανοούμενους του αριστερού και προοδευτικού χώρου από την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Υποστη- ρίζουμε ένα πιο δίκαιο παγκόσμιο σύστημα που θα βασίζεται στη διεθνή αλληλεγγύη.

www.rosalux-europa.info - www.rosalux.de

Η War on Want είναι μια ακτιβιστική οργάνωση με αποστολή της την κατα- πολέμηση των πρωταρχικών αιτίων της φτώχειας και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο πλαίσιο του διεθνούς κινήματος για παγκό- σμια δικαιοσύνη.

www.waronwant.org

Rosa Luxemburg Stiftung

Brussels Office

Ave. Michel-Ange 11

1000 Brussels, Belgium www.rosalux-europa.info

Υπεύθυνος κατά τον νόμο

Florian Horn

Συγγραφέας

John Hilary

Μετάφραση σ. 5-19

Δανάη Λειβαδά

Μετάφραση σ. 21-56

Ειρήνη Αποστολίδου και Μαριάννα Τόλια για το δίκτυο lingua•trans•fair

Επιμέλεια κειμένου

Γιάννης Βογιατζής

Εξώφυλλο & σελιδοποίηση

Εριφύλη Αράπογλου

Εκτύπωση

ΚΕΘΕΑ ΣΧΗΜΑ+ΧΡΩΜΑ

Τυπώθηκε στην Ελλάδ

Πρώτη έκδοση: Βρυξέλλες, Απρίλιος 2014

Ανατύπωση: Σεπτέμβριος 2014

Δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση: Απρίλιος 2015

Η παρούσα έκδοση διατίθεται δωρεάν.

Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, Παράρτημα Ελλάδας

Καλλιδρομίου 17, 10680, Αθήνα / www.rosalux.gr

Η παρούσα έκδοση επιχορηγήθηκε από το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικής

Συνεργασίας και Ανάπτυξης της Γερμανίας